فطره به چند معنی است یکی معنی خلقت یعنی صورت و هیئت مخلوق بوده و یا ممکن است به معنای اسلام و یا به معنی افطار در مقابل روزه باشد. در معنی اول منظور از زکات فطره می تواند زکات خلقت باشد. به همین دلیل است که به زکات فطره زکات بدن هم می گویند زیرا باعث سلامتی بدن و جسم، از تمام آفت ها می شود. در معنی دوم منظور از زکات فطره یعنی زکات اسلام، و تناسب بین اسلام و زکات فطره به این دلیل است که زکات فطره جزو شعائر و ارکان اسلامی محسوب می‌شود و در معنی سوم هم زکات فطره یعنی زکات افطاری که بعد از روزه است.
زکات فطره چیست؟
در اسلام یکی از واجبات مالی که باید در روز عید فطر آن را پرداخت کنند زکات فطره یا همان فطریه می باشد. زکات فطره بر افرادی واجب می شود که فقیر نبوده و در شب عید هم مکلف نشده باشند و نان خور دیگران هم نباشند. افرادی که این شرایط را دارند باید حتماً زکات فطریه را پرداخت کنند. اگر فردی برده و یا فقیر باشد زکات فطریه بر او واجب نیست.
موارد مصرف زکات فطریه
بیشتر مراجع مانند امام خمینی می گویند که مصرف زکات فطره مانند زکات مال می باشد که عبارتند از:
- فقیر
- مسکین
- مأموری که مسئول جمع آوری زکات است.
- کافری که در صورت گرفتن زکات به دین اسلام در می آید و یا در جنگ‌ها، مسلمانان را یاری می کند.
- آزاد کردن و خریدن برده
- بدهکاری که قادر به ادای دین نیست.
- کارهای عام المنفعه دینی مانند ساختن پل و مسجد
- مسافر درمانده
موارد مصرف فطریه همان موارد زکات مال می باشد که بر طبق فتوای بعضی از علما احتیاط واجب این است که فطریه را به فقیر شیعه بدهند. طبق فتوای بعضی از علما در صورتی که فقیر مؤمن پیدا نکنید، می توانید زکات فطریه را به غیر مؤمن مستضعف بدهید.
می توانید زکات فطره خود را به طور مستقیم به فرد فقیر بدهید ولی بهتر است آن را تحویل امام و یا نایب او بدهید. بهتر است که پرداخت زکات فطریه از یک صاع کمتر نباشد مگر اینکه فقرا زیاد بوده و نتوانید یک صاع را به همه آنها بدهید در این صورت می توان زکات فطریه را بین آنها تقسیم کرد حتی اگر از یک صاع کمتر باشد. البته بهتر است که از یک صاع بیشتر بوده تا حدی که به رفع فقر از مستحق کمک شود.
طبق فتوای بیشتر علما، استحباب در این است که زکات فطریه را ابتدا به خویشاوندان فقیر خود بدهید و در صورتی که در بین خویشاوندان فقیری نبود باید آن را به همسایگان بدهید پس اگر شما افرادی را می شناسید که نیازمند هستند، می‌توانید به طور مستقیم خودتان زکات فطریه را به آنها پرداخت کنید و در غیر این صورت باید به افرادی که مورد اطمینان شما هستند مانند مؤسساتی که مسئول جمع آوری زکات فطریه هستند، بپردازید، تا فطریه را به افراد نیازمند برسانند. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که زکات فطریه از شخص غیر سید به سادات نمی رسد و یا به عبارتی دیگر کسانی که سید نیستند نباید زکات فطریه خود را به افراد سید بدهند، پس فقط سادات می توانند زکات فطریه خود را به سادات فقیر پرداخت کنند.
اشخاصی که زکات فطریه را به شکل وکالتی می گیرند باید دقت داشته باشند که زکات فطریه دریافت شده برای سادات است یا خیر؟ و ساداتی هم که زکات فطریه خود را می پردازند باید به واسطه ها، این نکته مهم را گوشزد کنند.
مقدار فطریه را چگونه تعیین می کنند؟
فطریه برای هر شخص معادل سه کیلو گندم، خرما و یا برنج می باشد و می توان به جای این مواد، پول آنها را پرداخت کرد. مثلاً خانواده ای که پنج نفر هستند باید ۱۵ کیلو از اجناسی را که گفتیم به عنوان فطریه پرداخت کنند. معمولاً هر سال قیمت فطریه تغییر می کند. مهم است که مؤمن بداند باید به وظیفه خود عمل کرده و شب عید فطر، زکات فطریه را پرداخت کند.
در مورد اینکه کدام یک از اجناس گفته شده باید به عنوان زکات فطریه پرداخت شود، در بین فقها اختلاف نظر زیادی است ولی طبق فتوای مشهور در بین بیشتر فقها، باید قیمت و یا جنسی را به عنوان زکات پرداخت کنند که «قوت غالب بلد» آنها در طول سال می باشد یعنی غذای متداول محلی که فرد سکونت دارد.
در میان مراجع، صافی گلپایگانی و سیستانی این نظر را داشته ولی نوری همدانی و مکارم شیرازی معتقدند که هر کدام از اجناس را می توان داد حتی اگر قوت غالب نباشد.
زمان مناسب برای پرداخت فطریه
به فتوای بیشتر مراجع تقلید زمان مناسب برای پرداخت زکات فطریه در روز عید فطر، تا اذان ظهر می باشد. البته بین علما، شبیری زنجانی می گوید که کل روز را می توان زکات فطره را پرداخت کرد. در صورتی که کسی نماز عید فطر را خوانده باشد، باید قبل از نماز زکات خود را پرداخت کند و یا زکات را ازبین مال خود جدا کند. طبق نظر فقها زکات فطریه را نباید قبل از ماه مبارک رمضان پرداخت کنید. بعضی از علما مانند مکارم شیرازی و امام خمینی معتقدند که طبق احتیاط واجب نباید فطریه در ماه مبارک پرداخت شود ولی بعضی از فقها مانند شبیری زنجانی، تبریزی، خویی و سیستانی اعتقاد دارند جایز است که زکات فطره را در ماه رمضان پرداخت کنند ولی بهتر است که این کار انجام نشود.
احکام فطریه
زکات فطره احکام زیادی دارد که بر اساس کتاب توضیح المسائل بعضی از آنها عبارتند از:
- کسی که باید شخص دیگری فطریه او را بدهد، بر او واجب نیست که زکات فطره خود را هم پرداخت کند.
- کسی که زکات فطریه بر او واجب شده است ولی فطریه خود را پرداخت نکند، بر کس دیگری واجب نیست که فطریه اش را بپردازد و باید حتماً خودش فطریه را پرداخت کند.
- کسی که سادات نیست نباید فطریه اش را به سید بپردازد.
- کسی که پرداخت فطریه بر او واجب شده است در صورتی که زکات خود را نپردازد و یا زکات را کنار نگذارد، باید بعداً حتماً زکات را پرداخت کند. می تواند این کار را به نیت قضا و یا ادا انجام دهد.
- در صورتی که فطریه را از مال خود جدا کردید نمی توانید دوباره آن پول و یا کالا را برای خود برداشته و پول یا کالای دیگری را جای آن بگذارید.
سؤالات رایج در مورد زکات فطریه
۱- آیا فطریه مهمان، بر عهده ی صاحبخانه است؟
طبق فتوای بیشتر فقیهان در صورتی که مهمان قبل از غروب آفتاب به خانه میزبان بیاید، نان خور محسوب شده و فطریه اش هم بر عهده میزبان می باشد. البته در این مورد که چه کسانی نان خور محسوب می شوند، اختلاف نظر هایی در بین فقها وجود دارد. بعضی از فقها مانند بهجت و سیستانی می گویند مهمان در صورتی که یک شب هم آنجا باشد، نان خور محسوب می شود و میزبان باید زکات او را پرداخت کند. ولی مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی و شبیری زنجانی می‌گویند که یک بار افطاری، نانخور محسوب نشده، بلکه باید مهمان تصمیم بگیرد که مدتی در خانه صاحب خانه بماند.
۲- آیا کفاره روزه را می توان در روز عید فطر پرداخت کرد؟
باید به این نکته دقت کنید که کفاره مانند فطریه وقت مشخصی نداشته و آن را بعداً هم می توانید بپردازید ولی بهتر است که زودتر پرداخت شود. زکات فطریه و کفاره فرق زیادی با هم دارند، مانند اینکه شما نمی توانید بجای کفاره، قیمت آن را بپردازید و باید حتماً کفاره بصورت طعام پرداخت شود. در صورتی که می خواهید کفاره را به مؤسسات و نهادها بدهید، باید حتماً بگویید که این پول بابت کفاره است و نوع کفار را هم باید مشخص کنید که کفاره عمدی است و یا عذری، چون کفاره عمدی و عذری در نوع مصرف، کاملاً متفاوتند.
۳- آیا افرادی که به دلایلی روزه نگرفته اند باید فطریه بپردازند؟
باید به این نکته مهم توجه کنید که فطریه فقط مخصوص افراد روزه دار نبوده بلکه تمام افرادی هم که دارای عذر شرعی می باشند و یا حتی به طور عمد در ماه مبارک روزه نگرفته اند، باید فطریه را پرداخت کنند. فطریه واجب است و حتماً باید ادا شود.
۴- فطریه پرستاران، سربازان و تمام افرادی که در شیفت های کاری می باشند، بر عهده کیست؟
اگر این افراد خرج خود را می دهند فطریه شان هم بر عهده خودشان می باشد ولی در صورتی که نان خور شخص دیگری مانند پدر باشند، باید کسی که خرجی آنها را می دهد، فطریه را هم پرداخت کند.
نتیجه گیری
فطریه مالی می باشد که مسلمانان باید در روز عید فطر به فقرا بپردازند و یا صرف موارد دیگری شود. زکات فطره اهمیت زیادی داشته و چه افرادی که روزه می گیرند و یا افرادی که روزه نمی گیرند، باید آن را پرداخت کنند. فطریه برای هر شخص سه کیلو گرم قوت غالب مردم مثل کشمش، برنج، خرما، جو و گندم است که می‌توانند پول معادل آن را پرداخت کنند. بر اساس فتوای بیشتر فقها باید فطریه را به فقیر شیعه بدهید ولی اگر فقیر شیعه نبود می توان به فقیر غیر شیعه زکات فطریه را پرداخت کرد.
زکات فطره چیست ؟
امتیاز سردبیر
مجموع امتیاز
فطریه پرستاران، سربازان و تمام افرادی که در شیفت های کاری می باشند، بر عهده کیست؟
