تاریخچه سیزده بدر در ایران /سیزده فروردین /روز طبیعت

سیزدهمین روز فروردین، سیزده بدر نام دارد که یکی از جشن‌های نوروزی می باشد و در تقویم رسمی ما هم این روز، روز طبیعت نامیده شده و تعطیل رسمی است. در این مقاله از مجله ایبک می خواهیم شما را با سیزده بدر و تاریخچه ی آن در ایران آشنا کنیم.

سیزده بدر در ایران

سیزدهمین روز فروردین، سیزده بدر نام دارد و در تقویم رسمی ما این روز را روز طبیعت نامیدند و جزو تعطیلات رسمی می باشد. سندی وجود ندارد که مردم قدیم از نحسی این روز سخنی گفته باشند البته به دلیل اینکه در مورد این روز آگاهی زیادی وجود ندارد، شاید دلیل اینکه می گویند سیزده بدر نحس است، این باشد که در بعضی از فرهنگ ها و ادیان عدد ۱۳ نحس شمرده می شود و همین دلایل بی اساس، این نحسی را به سیزده بدر اضافه کردند. دربین جشن های ما ایرانی ها، این جشن کمی مبهم می باشد زیرا اساس و مبنای جشن های دیگر را ندارد.

در کتاب های تاریخ هم به طور مستقیم اشاره‌ای به این جشن نشده ولی در منابع کهن اشارات کوتاهی به سیزدهم فروردین شده است. ایرانیان قدیم بعد از ابتدای سال نو، ۱۲ روز را جشن گرفته و شادی می کردند، و این به دلیل یاد کردن از ۱۲ ماه سال بود. روز سیزدهم را هم روز فرخنده دانسته و به صحرا و باغ می رفتند و و با این کار تمام شدن دوره نوروز را رسمی می کردند.

 روز سیزده بدر و نحسی ۱۳

در ادامه می خواهیم ببینیم آیا عدد ۱۳ در فرهنگ ایرانی نحس می باشد یا خیر؟ باید به این مطلب دقت کنید که در فرهنگ ما ایرانی ها هیچ کدام از روزهای سال بدیمن و یا نحس نیست بلکه هر کدام از روزهای هفته نام های زیبایی دارد که می تواند با یکی از مظاهر طبیعت در ارتباط باشد.

البته در هیچ کدام از متون کهن هم نویسنده و یا دانشمندی از روز سیزده بدر به نحسی یاد نکرده است، بلکه معمولاً در تمام کتب، از این روز به عنوان روزی خجسته و فرخنده نام برده شده است. مثلاً در کتاب «آثار الباقیه» جدولی برای نحس بودن و سعد بودن روز ها دارد که در مقابل روز سیزدهم فروردین، کلمه سعد نوشته شده یعنی فرخنده و نیک.

ولی بعد از نفوذ فرهنگ اروپایی در ایران، در زمان حکومت صفویان عدد ۱۳ را نحس دانسته و هنوز هم با اینکه علم پیشرفت زیادی کرده است، این خرافات در دل مردم وجود دارد و مانند خرافات دیگری مثل اینکه «اگر کسی گربه سیاه را بینند روز بدی خواهد داشت» و یا «وقتی از زیر نردبان رد می شوند احتمال می‌دهند که روی داد شومی برای آنها اتفاق میافتد» و یا اعتقاد دارند که «نعل اسب خوش شانسی می آورد» این ها تمام خرافاتی هستند که خوشبختانه در فرهنگ ما ایرانی ها وارد نشده و معمولاً هم برای ما خنده دار است.

تنها چیزی که کمی در فرهنگ ایرانی ها برای خود جا باز کرده، نحس بودن عدد ۱۳ است و این شاید به خاطر این باشد که عدد ۱۳ خاصیت بخش پذیری ندارد و ایرانیان قدیم به دلیل استفاده زیاد از ریاضی در زندگی روزمره خود، روی این مطلب دقت می کنند. اگر درباره فرخندگی و نیکویی روز ۱۳ فروردین دقت کامل داشته باشید، می بینید که منابع تاریخی زیادی یافت می شود که از فرخندگی این روز یاد شده است.

تاریخچه سیزده بدر

روایت می کنند جمشید که شاه پیشدادی بود در روز ۱۳ بدر در صحرا خیمه گاه هایی به پا می کرد و چندین سال متوالی هم این کارها را انجام داد که باعث شد این کار در ایران به صورت آیین و سنت دربیاید و ایرانیان هم بعد از آن سیزده بدر را در بیرون از خانه ها و دامنه طبیعت و کناره چشمه ها برگزار کنند.

ولی اگر بخواهیم تاریخچه سیزده بدر را بررسی کنیم باید بگوییم طبق منابع مکتوب شده، تمام منابع می گویند که سیزده بدر مربوط به دوران قاجار بوده است به همین دلیل پژوهشگران هم اعتقاد دارند که سیزده بدر بیشتر از دو سده قدمت ندارد، ولی با دقت بیشتر متوجه خواهیم شد که شواهدی هم برای دیرینگی این جشن وجود دارد. همانطور که گفتیم تنوع شیوه های برگزاری یک آیین و همچنین گسترش باور مردم در مورد آن، بر پایه فرهنگ و قواعد مردم شناسی، نشانه ی قدمت آن است.

البته مراسم مشابهی هم به دلیل کتیبه های بابلی و سومری وجود دارد که نشان می‌دهد آیین های سال نو به نام «زگموگ» در سومر و به نام «آکتیو» در بابل، ۱۲ روز طول می کشید و در روز سیزدهم هم در طبیعت جشنی برپا می کردند. به این صورت می‌توان گفت که سیزده بدر حدوداً ۴۰۰۰ سال قدمت دارد.

مراسم های مربوط به سیزده بدر در ایران

همانطور که می دانید آداب و مراسم سیزده بدر به شیوه های مختلفی برگزار می شود، که به طور مفصل نمی توانیم در این مقاله به آنها بپردازیم، ولی باید بگوییم که سیزده فروردین تیشتر روز بوده و همچنین شروع نیمسال دوم زراعی می باشد، که ایرانیان برای گرامیداشت و نیایش تیشتر، پروردگار باران آور و مژده دهنده سالی نیک، به مزارع و کشتزارها می رفتند و در زمین های سرسبز و پر از گیاهان صحرایی و گل، به ترانه سرایی شادی و پایکوبی می‌پرداختند و سبزی های صحرایی جمع کرده و می‌پختند. همچنین خوراکی های ویژه ای هم در روز سیزده بدر می خوردند.

قسمت دیگری از مراسم سیزده بدر را یک باورهای خاصی تشکیل می دهد که می تواند با سرنوشت و تقدیر افراد در پیوند باشد. مانند فالگیری مخصوصاً فال کوزه، یا فال گوش ایستادن، بخت گشایی که در شهر بخارا و سمرقند رایج می باشد، گره زدن سبزه و باز کردن آن و موارد دیگر که از مراسم های خاص روز سیزده بدر هستند.

از آیین های دیگر که در قبل از سال نو انجام می گرفت مراسم چهارشنبه سوری بود که بسیار زیبا و دوست داشتنی است. مراسم دیگر سیزده‌ بدر مانند جمع کردن گیاهان صحرایی، بازی های گروهی، خواندن ترانه ها و همچنین رقص های دسته جمعی، بادبادک پرانی، پختن غذاهای به طور عمومی، آب بازی و آب پاشی، نمایش های شاد و… تماماً جزو آیین های سیزده بدر می باشد که ریشه در فرهنگ و باورهای اساطیری دارد.

کارهای دیگری هم در سیزده بدر انجام می شود مانند خندیدن و شادی کردن به این معنی که اندیشه های تیره و پلید را فرو بریزند، روبوسی کردن که نماد آشتی می باشد، در آب انداختن سبزه ها که نشانه هدیه دادن به آناهیتا یعنی ایزد آب است و یا گره زدن علف ها که به نشانه پیوند میانه زن و شوهر است و یا مسابقه های اسب دوانی که به یاد کشمکش خشکسالی و ایزد باران می باشد.

دلایل گره زدن علف ها در سیزده بدر چیست؟

افسانه ای در مورد اولین شاه و روایت هایی درباره کیومرث وجود دارد که از اهمیت زیادی برخوردار است. در کتاب اوستا از کیومرث بسیار سخن به میان آمده است و گفته شده که کیومرث اولین پادشاه بشر می باشد.

در کتاب «سنی ملوک الارض انبیاء» از حمزه اصفهانی و همچنین کتاب «مروج الذهب» از مسعودی، که در منابع پهلوی هم موجود است، گفته شده است که: «مَشیانه» و «مَشیه» که فرزندان دوقلوی کیومرث بودند در روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان، با یکدیگر ازدواج کردند. در آن زمان نکاح و عقدی وجود نداشت و فقط به وسیله گره زدن دوشاخه «مُورد» ازدواج خود را بنا کردند. ایرانیان قدیم از آن زمان مراسم پسران و دختران دم بخت را در روز در سیزده بدر انجام می دادند و امروزه هم پسران و دختران برای اینکه پیمان زناشویی ببندند، نیت کرده و علف ها را گره می زنند.

رسم گره زدن علف ها در روز سیزده بدر از زمان کیانیان فراموش شد و دوباره از زمان هخامنشیان آغاز شد و تا امروز هم باقی مانده است.

در کتاب «مُجمل التواریخ» آمده است:

« اولین مردی که در زمین ظاهر شد پارسیان به آن گل شاه گفتند زیرا پادشاهی او بجز برگل نبود، دختر و پسری از او باقی ماند که مشیانه و مشیه نام گرفته بودند. این دو در روز سیزدهم نوروز با هم پیمان زناشویی بسته و در حدود پنجاه سال، ۱۸ فرزند از آنها به دنیا آمد و وقتی آن ها مردند حدوداً ۹۴ سال جهان بدون پادشاه بود.»

سیزده به در تنها یک نامی از جشنی کهن است که شباهتی هم با آیین نیاکان و کهن ایرانیان ندارد. روش اجرای جشن های سیزده بدر هم مانند جشن های دیگر ایرانی، از اصالت و شکل باستانی خود کاملاً دور شده است و به شکلی که امروزه انجام می گیرد تاریخی نیست.

پدران و مادران ما سبزه های نوروزی را به صحرا می بردند و به احترام زمین، آن را در زمین می کاشتند. ولی امروز مردم سبزه های نوروزی خود را پرتاب کرده و یا آن را تکه تکه می کنند و یا در سطل آشغال می اندازند.

ایرانیان باستان معتقد بودند که ۱۳ به در به خدای باران تعلق دارد و در مراسم روز ۱۳ بدر برای زیاد شدن باران بسیار دعا می کردند، که امروزه این مراسم از بین رفته است.

سخن پایانی

سیزده بدر یکی از مراسم ها و جشن های کهن ما ایرانیان است که امروزه در تقویم روز طبیعت هم نامیده شده است. در این مقاله از مجله ایبک شما را با تاریخچه سیزده بدر و همچنین مراسم خاص این روز در ایران کهن آشنا کردیم. امیدواریم این مطالب برایتان مفید باشد.