چراغ برات ۱۴۰۲ چه روزی است / آیین و تاریخچه چراغ برات

یکی از مراسمات و آیین های مهمی که در ایران برگزار می شود، چراغ برات نام دارد. این مراسم که همزمان با نیمه شعبان در کشورمان برگزار می شود، دارای آیین ها و رسوم مختلفی است که در تمامی مناطق کشور به آن احترام می گذارند. در این ایام دولت شرایطی را در نظر می گیرد که بتواند فضایی شاد و مفرح برای مردم ایجاد کند. از قبیل چراغانی کردن خیابان ها، پخش شربت و شیرینی، مولودی خوانی های مختلف که برای یادبود این روز برگزار می گردد. البته روز چراغ برات ۱۴۰۲ با روز جهانی مستضعفان نیز یکی شده و به همین بهانه کمک های مردمی نیز به نیازمندان ارسال می گردد. در این مقاله به آداب و رسوم روز نیمه شعبان که اهل سنت به آن چراغ برات یا شب برات می گویند، می پردازیم.

چراغ برات ۱۴۰۲ چه روزی است؟

تاریخ دقیق چراغ برات را باید با تاریخ قمری در نظر گرفت به گونه ای که اواسط ماه شعبان به عنوان شب برات محسوب می شود به طور کلی تاریخ دقیق چراغ برات در تقویم شمسی قمری و میلادی در سال ۱۴۰۲ عبارت است از:

• در تاریخ شمسی که مورد استفاده ایرانیان است، روز چهارشنبه ۶ اسفند شب برات می باشد
• در تاریخ قمری پانزدهم شعبان را که مصادف با روز چهارشنبه ۶ اسفند شمسی است روز برات در نظر گرفته اند.
• تقویم میلادی  نیز این روز چهارشنبه ۲۵ مارس می باشد.

معرفی چراغ برات

در مبحث معرفی چراغ برات یا شب برات می توان گفت که مراسمی است جهت تکریم و احترام به مردگان که از غروب ۱۳ شعبان تا پایان روز ۱۵ شعبان ادامه دارد. البته این مراسم صرفاً به ایرانیان اختصاص ندارد، بلکه در سایر کشورهای خاورمیانه از قبیله پاکستان، افغانستان و شبه قاره هند نیز این مراسم را با آداب و رسوم مختلف برگزار می کنند.

در کشور ما ایران مراسم شب برات به طور ویژه در استان خراسان برگزار می شود و در حقیقت می توان گفت که استان خراسان زنده نگه دارنده این آیین است. البته نباید جشن نیمه شعبان را با چراغ برات یا شب برات اشتباه بگیرید. این دو مراسم با همدیگر تفاوت هایی دارند. به این صورت که نیمه شعبان مختص مسلمانان شیعه در ایران است، اما شب برات مربوط به مذهب خاصی نیست و هم شیعیان و هم سنی ها این مراسم را مطابق با آداب و رسوم پیشینیان خود برگزار می کنند. از طرفی سابقه جشن چراغ برات بسیار کهن تر و قدیمی تر از جشن نیمه شعبان است.

آیین شب برات در استان خراسان

همانطور که گفتیم آیین شب برات توسط مردم استان خراسان تا به امروز زنده نگه داشته شده است. به این صورت که مردم استان های خراسان شمالی، جنوبی و رضوی سه شب قبل از نیمه شعبان را به جشن و پایکوبی مشغول هستند. مردم این منطقه چراغ برات را در شب نیمه شعبان روشن می کنند و به مزار مردگان می روند.

خراسانی ها سه روز از اواسط ماه شعبان را اختصاص به آیین چراغ برات می دهند. البته مردم این منطقه شب برات را با عناوین دیگری همچون برات اسیران، برات مسافران، برات مردگان و برات زندگان نیز می شناسند. البته هر یک از این آیین ها مراسم و آداب خاص خود را دارد. از آنجایی که این آیین از ابتدای پیدایش در استان خراسان وجود داشته تمامی مردم این استان است از کودکی با مراسم شب برات عجین شده ‌اند و اعتقاد خاصی به آن دارند. در ادامه برخی از این آداب و رسوم را به طور خلاصه توضیح می دهیم.

برات زنده ها

مردم خراسان روز سیزدهم شعبان هر سال را اختصاص به برات زنده ها می دهند به این صورت که به شکرانه زنده بودن و حیات خود اقدام به پخش شیرینی و شربت می نماید و با این کار از از خداوند بابت نعمت سلامتی و حیاتی که به آنها داده است تشکر می کنند. غروب روز سیزدهم شعبان نیز افرادی که به تازگی عضوی از خانواده خود را از دست داده‌ اند،  اقدام به پخت نون سنتی استان خراسان که به روغن جوشی معروف است،  می نمایند.  و آن را میان همسایگان توزیع می کنند.  اعتقاد دیگری که در خصوص روز سیزدهم شعبان وجود دارد این است که اگر عروس خانواده آن نان را بپزد، روح مردگان شاد می شود و از خیرات بیشتری استفاده می کنند.

برات مرده گان

روز ۱۴ شعبان که مخصوص مردگان می باشد، مردم خراسان با حضور بر سر مزار خویشاوندان خود و پخش شیرینی و شکلات یاد مردگان خود را زنده نگه می دارند. البته این مراسم صرفا محدود به استان خراسان نیست بلکه تمامی مناطق ایران از جمله تهران و استانهای آذربایجان نیز این مراسم را برگزار می کنند.

البته برخی نیز در آخرین جمعه اسفند هر سال یادبودی بر سر مزار مردگان خویش برگزار می کنند و به این صورت آخرین جمعه هر سال به یاد درگذشتگان خود در سر قبورشان حاضر می شوند.

در برخی از استان‌ های دیگر همچون گیلان و یزد نیز آخرین جمعه ماه رجب هر سال را به مردگان خود اختصاص می دهند. بنابراین می‌ توان گفت که برات مردگان در استان‌ های مختلف کشورمان بر اساس قومیت های مختلف زمان های متفاوتی دارد.

آداب و رسوم چراغ برات ۱۴۰۱

در خصوص آیین و آداب و رسوم شب چراغ برات می توان گفت که عمدتاً اعتقاد مردم بر این است که در این سه شبانه روز مردگان در اختیار خود هستند و می توانند برات  آزادی زندگان را فراهم نمایند. به این صورت که مردگان نزد امام دوازدهم عزیز و ارجمند می باشند و بر اساس احترامی که دارن، می توانند زندگان را از آتش جهنم نجات دهند.

بر همین مبنا مردم استان خراسان معتقدند که سرنوشت انسان در همین سه روز رقم می خورد. تا جایی که در برخی از مناطق روستایی مردم در شب پانزدهم شعبان به پشت بام های خانه خود می روند و به سایه خود نگاه می کند و اعتقاد دارند که می توانند سرنوشت خود و اقوام خود را پیشینی نمایند.

تصور می رود که دعا و نیایش در این سه شب تاثیر گذار بوده و به صورت مستقیم به خداوند منتقل می شود. اقشار مختلف مردم مخصوصاً کسانی که عزیزی را به تازگی از دست داده اند، در این ایام بر سر مزار اموات خود حاضر می شوند و از امام عصر عجل الله تقاضای آمرزش عزیز خود را دارند.

خوراکی های مخصوص چراغ برات

غذاهای مختلفی در در ایام چراغ برات خط پخت می شود. از قبیل نان سنتی، جلبکی، کماج، حلوا و … که عمدتاً غذاهای سنتی می باشد. اعتقاد راسخی که در این زمینه وجود دارد این است که پخت این خوراکی ها باید قبل از غروب آفتاب صورت بگیرد و بین کودکان و اقشار ضعیف جامعه پخش شود.

آیین شب برات

یکی از موارد مهمی که در این سه روز به آن اهمیت داده می شود، این است که انسان نباید گناهی  مرتکب شود. چرا که تصور می رود مردگان در این ایام آزاد هستند و از نزدیک شاهد اعمال اعضای خانواده و خویشاوندان خود می باشند و بر اساس رفتارهای سه روزه زندگان برای آنها از خداوند و امام عصر تقاضای بخشش و عفو می نمایند.

بر همین مبنا توصیه اکید می شود که در این سه شبانه روز مسلمانان تمام تلاش خود را در جهت احسان و کمک به دیگران آن انجام دهند. آیین ویژه شب چراغ برات این است که افراد به بلندی می روند و با دیدن سایه خود و اعضای خانواده شان تقدیر شان را پیش بینی می کنند. مسلمانان معتقدند که در این سه شب دعا و نیایش بسیار موثر است و در حقیقت می ‌تواند تضمین کننده یک سال زندگی فرد باشد.

جایگاه ویژه چراغ برات در اسلام

اگر بخواهیم جایگاه شب برات را به طور جزئی و با ظرافت در نظر بگیریم، نمی توانیم ریشه آن را در اسلام بدانیم. چرا که در هیچ یک از کتب دینی ما در خصوص چراغ برات مسئله ای مطرح نشده است. اما می توان گفت به جهت اینکه بسیاری از پیشینیان آن این آیین را زنده نگه داشته‌ اند، چراغ برات باید مختص به ایران باستان باشد. و به جهت اینکه مطابق با اصول دینی ایرانیان است تاکنون مخالفتی از سوی مراجع در خصوص برگزاری آن صورت نگرفته است.

در حقیقت می توان گفت که ایرانیان توانسته ‌اند با تلفیق مراسم چراغ برات با اصول دینی این آیینه ملی را زنده نگه دارند. ابوریحان بیرونی از جمله دانشمندان مطرح ایران است که روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه شعبان را بسیار ارجمند و بزرگ توصیف کرده است. به گونه ‌ای که از این ایام به عنوان لیله البرات در کتاب های خود نام برده است. اعتقاد خاصی که در خصوص شب برات وجود دارد، این است که چهره افرادی که در آن سال باید فوت شوند، خداوند در این سه روز به عزرائیل نشان می دهد.