روز جهانی بیماری سل 4 فروردین 1402

انسان های زیادی در طول تاریخ از بیماری سل رنج برده اند، و طبیبان تلاش زیادی برای کاهش دردهای بشر ناشی از سل کرده اند. آن چه  دانش امروز ما را در مورد بیماری سل تشکیل می دهد، حاصل تجربه دانشمندانی مثل ؛ بقراط، رازی، لائیک، ابن سینا، جالینوس، کخ و دیگر عالمان طب می باشد. مبارزه برای  ریشه کن کردن بیماری سل قدمت زیادی دارد اما هنوز از ۱۰ علت مرگ و میر در جهان است. روز جهانی بیماری سل هر ساله در تاریخ ۲۴ مارس، روزی که رابرت کخ باکتری توبرکلوزیس را کشف کرده است، گرامی داشته می شود.

در قرن هجدهم و نوزدهم، یک اپیدمی بیماری سل در سراسر آمریکای شمالی و اروپا شیوع پیدا کرد. در آن زمان هنوز رابرت کخ ریشه میکروبی سل را کشف نکرده بود. بعد از کشف کردن بیماری توسط رابرت کخ و تولید واکسن ها و درمان دارویی سل، کم کم دانشمندان تصور کردند که این بیماری ریشه کن شده است.

سازمان ملل متحد پیش بینی کرد که تا سال ۲۰۲۵ این بیماری در سراسر جهان از بین خواهد رفت. ولی در اواسط دهه ی ۱۹۸۰ تعداد بیشتری از مردم به سل مبتلا شدند تا جایی که در سال ۱۹۹۳ سازمان بهداشت جهانی، بیماری سل را در مرحله فوریت جهانی قرار داد، این اولین باری بود که این سازمان یک بیماری ای  را به این عنوان برچسب می گذاشت.

سازمان بهداشت جهانی بر آورد کرده است، که سالانه ۹ میلیون نفر به سل مبتلا می شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر در سامانه های بهداشتی جهانی ثبت نمی شوند.

بیماری سل چیست؟

سل یک بیماری عفونی واگیر است، این میکروب به صورت ذرات ریز وارد هوا خواهد شد، این ذرات با عطسه، سرفه، خندیدن، صحبت کردن در هوا پخش می شود. با یک سرفه سه هزار از این ذرات عفونی وارد هوا می شوند، این بیماری از طریق انتقال خون، غذا، آب، تماس جنسی و نیش حشرات منتقل نمی شود،  بیماری سل  می تواند تمام اعضای بدن را مبتلا کند، ولی مهمترین  عضوی که در گیر می شود ریه ها می باشد که در حدود ۸۰ درصد آن را  درگیر می کند.

این بیماری ریشه  در تاریخ بشر دارد. در مومیایی های کشف شده در مصر، آثار ضایعات سل مشاهده شده است و همیشه از بیماری هایی بوده است که انسان ها از آن هراس و وحشت داشته اند.  در حال حاضر بیش از ۸۰۰۰۰۰۰ انسان مبتلا به سل شناخته شده  در جهان وجود دارد. سازمان بهداشت جهانی  حدس می زند که بیش از یک سوم جمعیت کره زمین تحت تاثیر این بیماری قرار دارند.

بیماری سل بیماری مشترک بین انسان و حیوان است؛ بنابر این می توان جمعیت حیوانی تحت تاثیر بیماری سل را نیز در همین حدود بر آورد کرد. بالا رفتن جمعیت انسان و دام در کره زمین، سوء تغذیه، بیماری های مخرب ایمنی مثل ایدز و مهاجرت های رو به افزایش انسان و حیوان در کشورهای مختلف و با سطح بهداشتی متفاوت از عوامل تشدید بیماری سل در بین جمعیت انسان و حیوان است.

تشخیص بیماری سل

پزشک برای اینکه بیماری سل را تشخیص دهد با استروسکوپ به صدای ریه بیمار گوش می دهد و گره های لنفاوی را معاینه       می کند و همچنین از بیمار درباره ی علائم بیماری سوال می کند.

همان طور که گفته شد فرد مبتلا به بیماری سل پنهان،  نشانه ای ندارد ولی آثار عفونت ممکن است در آزمایشگاه دیده شود. افرادی که برای تشخیص بیماری باید آزمایش دهند، عبارت اند از:

• افرادی که با فرد مبتلا به بیماری سل در ارتباط بوده اند
• افرادی که در محیط هایی کار می کنند که بیماران مبتلا به سل حضور دارند
• افرادی که مدتی را در کشورها، با آمار بالای مبتلا به بیماری سل سپری کرده اند

دو تست برای تشخیص باکتری سل در بدن وجود دارد:

آزمایش خون و آزمایش پوستی ؛

متداول ترین آزمون تشخیص بیماری سل، آزمایش پوستی است که به مقدار بسیار کمی از توبرکولین (عصاره باکتری سل) را به بازو تزریق می کنند. پزشک بعد از ۲ تا ۳ روز ناحیه تزریق را بررسی می کند، که اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت وجود داشته باشد ابتلا به بیماری سل وجود خواهد داشت. متاسفانه آزمون پوستی خیلی دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را اشتباه نشان دهد.

این تست ها پنهان بودن یا فعال بودن بیماری را مشخص نمی کند، برای تشخیص درست بیماری سل پزشک رادیو گرافی از قفسه سینه و آزمایش خلط را تجویز می کند.

انواع سل

وقتی که باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس از طریق تنفس به بدن انسان وارد شود، ممکن است او را دچار بیماری سل کند. هنگامی که این بیماری ریه ها را در گیر کرد، در بالاترین سطح سرایت پذیری قرار خواهد گرفت. تماس با فرد مبتلا به بیماری سل ممکن است باعث انتقال بیماری شود.

در بیماری سل دو نوع عفونت وجود دارد: پنهان و فعال

1. سل پنهان: در این حالت بیماری در بدن به شکل غیر فعل باقی خواهد ماند. این نوع سل نشانه ای ندارد و مسری هم نیست، ولی ممکن است در آینده به نوع فعال تبدیل شود.
2. سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه های بیماری سل در بیمار مشاهده می شود. این نوع سل به دیگران سرایت خواهد کرد.

بیماری سل حد و مرز نمی شناسد و ممکن است هر کسی با هر رده سنی و در هر نقطه از جهان که باشد به این بیماری مبتلا شود. مردمی که در کشور های در حال توسعه زندگی می کنند، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری سل هستند. در سال ۲۰۱۲، ۸۰ درصد از موارد ابتلا به بیماری سل از ۲۲ کشور جهان گزارش شده است.

سل چه نشانه هایی دارد؟

شایع ترین نشانه این بیماری سرفه پایدار بیشتر از سه هفته است. موارد دیگری که در افراد مشکوک به سل باید بررسی شود، خلط خونی، ضعف، بی اشتهایی و کاهش وزن، تب و تعرق شبانه، تورم در ناحیه گردن و درد سینه  است. تشخیص بیماری سل ریوی  با انجام دادن آزمایش بر روی نمونه خلط افراد مشکوک انجام می شود و تشخیص سل خارج ریوی با گرفتن آزمایش از نمونه های ارگان های دیگر در گیر بیماری انجام می شود.

علائم سل با توجه به ناحیه درگیر شده متفاوت می باشد. اگر این بیماری درمان نشود با جریان خون به سایر قسمت های بدن منتقل می شود. نشانه بیماری در بخش های مختلف بدن عبارت اند از:

• اگر عفونت بیماری سل استخوان ها را درگیر کند، درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل به وجود می آید.
• اگر عفونت بیماری سل به کلیه ها و کبد آسیب بزند، در عمل کرد سم زدایی آنها مشکل ایجاد می کند که در این صورت خون در ادرار دیده می شود.
• اگر بیماری سل قلب را در گیر خود کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کم می شود و در نتیجه به بیماری مرگ باری به نام تامپوناد قلبی (جمع شدن مایع در پریکارد قلب و نرسیدن خون به همه قسمت های قلب) می شود.

علائمی که می تواند نشانه سرایت سل به بخش های دیگر بدن به جزء ریه ها باشد عبارتند از:

• درد شکم
• تورم ادامه دار غدد لنفاوی
• گیجی
• سردرد ممتد
• درد استخوان یا مفاصل
• تشنج

آیا بیماری سل قابل درمان است؟

بله این بیماری قابل درمان است. امروزه با کمک داروهای موجود، در صورتی که دقیق مصرف شوند، به صورت کامل بهبودی حاصل می شود؛  به شرط این که بیمار داروهای تجویز شده توسط دکتر را دست کم ۶ ماه به طور دقیق استفاده کند و خود سرانه داروها را قطع نکند. خطر انتقال این بیماری دو هفته بعد از شروع درمان از بین می رود. درمان ناقص بیماری سل بد تر از درمان نکردن بیماری است، با درمان ناقص، بیمار نسبت به درمان بیماری مقاوم می شود که در این صورت دوره درمان ۱۸ تا دو سال طول می کشد.

عوامل خطر آفرین در بیماری سل چیست؟

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض بیماری سل فعال قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند، به همین دلیل بدن توانایی کنترل باکتری های بیماری سل را نخواهد داشت. افرادی که به بیماری ایدز و هم به بیماری سل مبتلا هستند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از افرادی که بیماری ایدز ندارند، در معرض ابتلا به سل قرار دارند. مصرف تنباکو خطر ابتلا به بیماری سل را افزایش می دهد. حدود ۸ درصد از موارد ابتلا به بیماری سل با مصرف دخانیات ارتباط دارد.

افرادی که بیماری های زیر را دارند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری سل  قرار دارند:

• دیابت
• سوء تغذیه
• برخی از انواع سرطان ها
• بیماری های کلیوی

نکته:

(افرادی که تحت درمان بیماری سرطان هستند، افراد بسیار پیر یا بسیار جوان به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی و معتادان به مواد مخدر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.)

یکی دیگر از عوامل ابتلا به سل، مسافرت به کشورهایی است که بیماری سل در آنجا بسیار زیاد است.

کشورهایی که بیشترین بیماران مبتلا به سل را دارند:

1. افغانستان
2. آفریقا، به ویژه آفریقای غربی و کشور های جنوب صحرای آفریقا
3. چین
4. آمریکای شمالی
5. روسیه
6. جنوب شرقی آسیا شامل (پاکستان، هندوستان، اندونزی و بنگلادش)
7. کشور های غرب اقیانوس آرام از جمله ( کامبوج، ویتنام و فیلیپین)

عوارض بیماری سل چیست؟

بیماری سل اگر درمان نشود، می تواند مرگ بار باشد. با این که این بیماری بیشتر روی ریه ها تاثیر می گذارد، ولی از طریق انتشار در خون به عوارض خطرناکی منجر می شود، که به موارد زیر می توان اشاره کرد؛

• منژیت یا تورم غشای پوشش دهنده ی مغز
• آسیب به مفاصل
• آسیب به کبد و کلیه ها
• درد در ستون فقرات
• مشکلات قلبی که بسیار نادر است

نتیجه گیری

بیماری سل یک بیماری ریوی است که اگر این بیماری به موقع تشخیص و درمان نشود می تواند مشکلات زیادی برای بدن ایجاد کند و در بعضی از موارد منجر به مرگ می شود.

به طور کلی افرادی که بیماری زمینه ای دارند و یا در معرض این بیماری قرار دارند بهتر است که توسط پزشک سالانه معاینه شوند.