اصول مراقبتی و پرستاری از بیماران معلول ذهنی

افرادی که دچار معلولیت هستند، مخصوصاً بیماران معلول ذهنی، معمولاً در جامعه امروزی به حاشیه رانده می شوند. در فرهنگ های مختلف دیدگاه های متفاوتی نسبت به این افراد وجود دارد، ولی معمولاً اشخاصی که دچار معلولیت هستند، محکوم به زندگی کردن به دور از شرایط سخت زندگی می باشند.

عواملی مانند جنگ، تکنولوژی، رشد بیش از اندازه جمعیت، رعایت نکردن بهداشت، ازدواج های فامیلی، بیماری های مزمن، تصادفات و.. باعث شده تعداد افراد معلول در کل جهان افزایش پیدا کند. به شکلی که اکنون این مشکل به صورت یک معضل اجتماعی در آمده که تمام جوامع با آن روبرو هستند و طبق تحقیقات حدوداً ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در جهان دچار انواع معلولیت می باشند. این بیماران به دلیل اینکه توانایی های جسمی و روحی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی را ندارند قادر به رفع نیازهای روزمره خود نمی باشند و نیاز به پشتیبان ویژه دارند.

انواع معلولیت ها

معمولاً اشخاص معلولیت‌های متفاوتی دارند. گاهی ممکن است یک نفر چند معلولیت را با هم داشته باشد و گاهی هم ممکن است فقط یکی از این معلولیت ها را دارا باشد. انواع معلولیت ها عبارتند از:

1. معلولیت بینایی
2. معلولیت شنوایی
3. معلولیت جسمانی
4. معلولیت ذهنی
5. ناتوانی های دیگر جسمی

معلولیت بینایی

گاهی ممکن است فرد مبتلا به اختلال در بینایی باشد. پرستاری از این بیماران کار ساده ای نیست زیرا پرستار باید کمک کند تا تصاویر را در ذهن بیمار ترسیم کند. مهارت های روزانه که معمولاً تمام افراد به راحتی و بدون آموزش، آن را انجام می دهند مانند راه رفتن، برای این افراد راحت نبوده و نیاز به درک زیادی دارد.

بیماری که دچار معلولیت بینایی می باشد باید نسبت به محیط اتاق کاملاً آگاهی داشته باشد و هر تغییری که در اتاق می دهید، نسبت به آن آگاه باشد تا بتواند با ایمنی در اتاق حرکت کند. در این صورت پرستار باید در این مورد به بیمار کمک کند. ممکن است بعضی از بیماران به دلیل بیماری های مزمن و یا حتی بیماری های پیشرونده چشمی، بینایی خود را از دست داده باشند. این افراد بهتر می توانند محیط را درک کنند زیرا از ابتدا نابینا نبودند و آسانتر می توانند نقشه ها را در ذهن بسپارند، ولی افرادی که به طور مادرزاد نابینا هستند به راحتی نمی‌توانند محیط را شناخته و خود را با آن تطبیق دهند و درک درستی از جهان اطراف خود ندارند.

 معلولیت شنوایی

بیمارانی که دچار مشکلات شنوایی هستند باید با آنها به شکل رودررو ارتباط برقرار کرد. این ارتباط می‌تواند به وسیله مدل ها، تصاویر و موارد کتبی و نوشتاری باشد. گاهی افراد در سن سالمندی ناشنوا می شوند. آنها می توانند به کمک وسایلی مانند سمعک تا حدودی مشکل ناشنوایی خود را برطرف کنند ولی کودکی که به طور مادرزاد ناشنوا است سخت می تواند با محیط ارتباط برقرار کند.

آموزش عملی به این افراد اهمیت زیادی دارد. بیشتر ناشنوا ها لب خوانی می کنند. اگر پرستار سالمندی هستید که دچار معلولیت شنوایی است، به هیچ وجه برای صحبت کردن با آنها فریاد نزنید زیرا وقتی شما فریاد می زنید در صدا امواج ایجاد می شود که باعث خواهد شد سالمند به هیچ وجه متوجه حرف شما نشود و علاوه بر آن در هنگام فریاد زدن چهره شما به صورتی خواهد شد که سالمند اعتماد به نفس خود را از دست داده و ناامید می شود و این کار شما باعث رنجش سالمند خواهد شد. پس باید با حوصله و صبوری با آنها ارتباط برقرار کنید.

معلولیت ذهنی

معلول ذهنی به افرادی می گویند که در اثر نقص و نارسایی در کنش های مغز، توانایی ذهنی آنها کم شده است در نتیجه نمی توانند وظایف اجتماعی و امور شخصی خود را به تنهایی انجام دهند. معلولیت ذهنی یک اختلال است که می توان آن را با عملکرد هوش زیر حد طبیعی و همچنین اختلال در مهارت های منطبقی معین کرد. معمولاً سن شروع عقب ماندگی های ذهنی زیر ۱۸ سال می باشد. وقتی می گوییم مهارت‌های منطبقی یعنی کارهایی که شخص در هر سنی معمولاً آن را انجام می دهد ولی معلول ذهنی قادر به انجام این کارها نیست.

عقب ماندگی های ذهنی بر طبق مقدار بهره هوشی از خفیف شروع شده و تا عمیق ( معلولیت ذهنی شدید) ادامه دارد. امروزه افراد زیادی به معلولیت های ذهنی مبتلا شده اند. بعضی از آنها در مؤسسات مراقبت می شوند و می توانند از کمک های بهزیستی استفاده کنند. این بیماران باید مداوم به وسیله پرستار و یا مراقب، از جهت ایمنی کنترل شوند. اگر پرستار در نگهداری از بیمار ناتوان ذهنی بی‌دقتی کند ممکن است به بیمار آسیب برسد. این بیماران مجاز نیستند که تنها باشند، بلکه پرستار باید همیشه همراه این بیماران باشد. آموزش هایی که به معلول ذهنی داده می شود باید به طور مداوم تکرار شود تا بیمار آنها را درک کند.

اصول مراقبتی از بیمار معلول ذهنی

افرادی که از معلول ذهنی در منزل مراقبت می کنند، باید نسبت به پرستاران دیگر مهارت های خاصی داشته باشند. بیمار معلول ذهنی باید تا آخر عمر مورد توجه و مراقبت قرار بگیرد زیرا آنها در زمینه انجام تمام کارهای شخصی، نظافت، سرگرمی ، بازی ، تغذیه و… به مراقب و پرستار نیاز دارند.

چگونه می توان با بیمار معلول ذهنی ارتباط برقرار کرد؟

اولین کاری که پرستار باید انجام دهد، برقراری ارتباط نزدیک با بیمار معلول ذهنی است. اگر پرستار قادر به برقراری این ارتباط نباشد، نمی تواند از جانب بیمار همکاری را دریافت کند. پس باید پرستار به شکل روشن و واضح و حتی مختصر منظور خود را به بیمار بگوید. برقراری ارتباط به صورت چشمی هم می تواند در هنگام صحبت کردن با بیمار معلول ذهنی، بسیار کارساز باشد. دقت داشته باشید که هیچگاه با بیماران معلول ذهنی که بزرگسال هستند مثل کودک رفتار نکنید. آنها را تهدید نکرده و به جای این بیماران تصمیم نگیرید. باید به آنها احترام بگذارید و حتی بدون اینکه آنها اجازه بدهند با آنها تماس فیزیکی برقرار نکنید مثلاً دست خود را روی شانه آن نگذاشته و دستشان را فشار ندهید مگر اینکه آنها اجازه این کار را به شما بدهند.

تغذیه بیماران معلول ذهنی

تغذیه این بیماران از اهمیت زیادی برخوردار است. بیمارانی که دچار معلولیت ذهنی هستند، نمی توانند مشکلات خود را بیان کرده و نیازهای غذایی خود را هم به پرستار بگویند. ممکن است این بیماران دچار یبوست، کم آبی، سوءتغذیه و یا حتی تداخل دارویی با غذا شوند. به همین علت یک پرستار حرفه ای باید به تمام نکات لازم برای تغذیه این بیماران توجه کند. غذای بیمار معلول ذهنی باید به شکل ساده بوده و مخلفات کمی داشته باشد ولی در وعده های بیشتر و حجم کمتری به بیمار داده شود. مراقب بیمار باید بداند که از تمام گروه های غذایی در غذای این بیماران استفاده کند. اگر پرستار متوجه بدخلقی و آشفتگی بیمار شد، این می تواند نشانه گرسنگی او باشد. اگر متوجه شدید که بیمار نمی تواند از چنگال و یا قاشق استفاده کند بهتر است از غذاهایی استفاده کنید که به شکل ساده تر سرو می شوند و به بیمار اجازه دهید که به هر صورت که تمایل دارد غذای خود را میل کند.

کمک به نظافت شخصی بیمار

معمولاً بیمارانی که دچار معلولیت ذهنی هستند در هنگام نظافت و استحمام، احساس ناراحتی می کنند. پرستار باید برای استحمام بیمار زمان مشخصی را در نظر بگیرد. پرستار باید ببیند آیا بیمار روز ناراحت کننده و سختی را داشته یا خیر؟ زیرا فشار های روانی می تواند باعث ناراحتی بیمار معلول ذهنی شود، پس بهتر است زمانی نظافت و استحمام را انجام دهید که بیمار آمادگی ذهنی هم داشته باشد. ایجاد محیط ایمن در حمام برای این بیماران از اهمیت زیادی برخوردار است تا بیمار شما احساس ناراحتی و خطر نکند.

لباس پوشیدن بیمار معلول ذهنی

لباس هایی که برای این بیماران استفاده می‌کنید باید به راحتی پوشیده شود. سعی کنید از لباس هایی استفاده کنید که دکمه های کم و یا بزرگی داشته باشد. لباس باید گشاد بوده و در آن از تزیینات و متعلقات استفاده نشود و بهتر است که لباس این بیماران بدون زیپ باشد. دکمه های لباس باید در دسترس بیمار بوده و به راحتی بتواند آن را باز و بسته کند.

برنامه فعالیت های بدنی روزانه

تمام افرادی که با هر شرایطی زندگی می کنند نیاز به فعالیت بدنی دارند، حتی بیماران معلول جسمی هم اینچنین هستند، پس باید با دستور پزشک، فعالیت ها و تمرینات مناسب را برای بیمار معلول ذهنی در نظر بگیرد و این تمرینات را روزانه انجام دهد.

دفع ادرار و مدفوع بیمار

یکی از مشکلاتی که معمولاً این بیماران دارند، مشکل دفع ادرار و مدفوع است. گاهی ممکن است این بیماران دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع باشند. پرستار بیمار برای اینکه مشکل را کم کند حتماً باید به تغذیه بیمار معلول ذهنی توجه خاصی داشته باشد. در ساعات آخر شب مایعات اضافی به بیمار ندهد و برای او غذاهای آبکی آماده کند. بهتر است برنامه مشخص و معینی برای دستشویی رفتن بیمار داشته باشد و سر ساعت خاصی او را به دستشویی ببرد.

زمان خواب بیمار

بیمارانی که دچار معلولیت های ذهنی هستند نیاز به آرامش ذهن دارند پس باید برای خواب آنها محیط آرام بوده و محرکی وجود نداشته باشد. حتماً باید برای خوابیدن این بیماران برنامه خواب معینی را مشخص کنید به صورتی که آنها در زمان خاصی خوابیده و در زمان خاصی هم بیدار شوند تا در طول روز دچار خواب آلودگی نشوند.