دلایل سیاه شدن زودپز و نحوه از بین بردن آنها

زودپز یکی از رایج‌ترین وسایل پخت و پز در آشپزخانه‌هاست که به دلیل سرعت بالای پخت، محبوبیت زیادی دارد. اما یکی از مشکلات آن، سیاه شدن برخی غذاها در حین پخت است. در این مقاله ۹ علت اصلی سیاه شدن غذا در زودپز بررسی می‌شود.

۱. دمای بسیار بالا:

یکی از مهمترین دلایل سیاه شدن سطح زودپز، استفاده از دمای بسیار بالاست. زمانی که زودپز در دمای خیلی زیاد قرار می‌گیرد، چند اتفاق می‌افتد که باعث سیاه شدن سطح آن می‌شود:

اول اینکه، روغنی که برای چرب کردن سطح استفاده می‌شود، در دماهای بالاتر از ۲۵۰ درجه سانتی‌گراد شروع به تجزیه و سوختن می‌کند. روغن‌ها حاوی مولکول‌های بزرگ هیدروکربن هستند که وقتی حرارت می‌بینند، شکسته شده و به مولکول‌های کوچک‌تر تبدیل می‌شوند. این مولکول‌های کوچک با اکسیژن واکنش داده و می‌سوزند.

دوم اینکه، پروتئین‌ها و قندهای موجود در مواد غذایی هم در دماهای بالا شروع به واکنش شیمیایی می‌کنند. آن‌ها کربونیزه شده و به صورت لایه‌ای سیاه رنگ روی سطح می‌نشینند.

سوم اینکه، دمای بالا باعث اکسید شدن و تیره شدن فولاد زودپز هم می‌شود. البته این فرایند طولانی‌تر از دو مورد قبلی است، اما با گذشت زمان سطح فولاد هم دچار اکسیداسیون و سیاهی می‌شود.

بنابراین، برای جلوگیری از سیاه شدن زودرس زودپز، حتماً باید از دماهای بسیار بالا اجتناب کرد. تنظیم دما حداکثر تا ۲۰۰ الی ۲۲۰ درجه و کنترل مداوم آن ضروری است. استفاده از روغن مرغوب و تمیز کردن مرتب سطح نیز کمک‌کننده خواهد بود. با رعایت این نکات، می‌توان از سیاه شدن زودهنگام زودپز جلوگیری کرد.

۲. مدت زمان پخت طولانی:

یکی دیگر از دلایل اصلی سیاه شدن زودپز، پخت طولانی مدت در آن است. زمانی که غذا یا روغن به مدت طولانی روی سطح داغ زودپز بماند، چند اتفاق می‌افتد که باعث سیاه شدن آن می‌شود:

اول اینکه روغنی که برای چرب کردن سطح استفاده شده، با گذشت زمان طولانی در دمای بالا شروع به تجزیه و تبدیل به ذرات کربنیزه می‌کند که روی سطح جمع می‌شوند. هر چقدر مدت زمان پخت طولانی‌تر باشد، این لایه کربنی، ضخیم‌تر و سیاه‌تر می‌شود.

دوم اینکه پروتئین‌ها، قندها و چربی‌های موجود در غذاها نیز با گذشت زمان طولانی در دمای بالا کربنیزه شده و به صورت لایه‌ای سیاه رنگ روی سطح می‌نشینند.

سوم اینکه مواد غذایی پخته نشده کاملاً روی سطح باقی می‌مانند و در اثر گرمای زیاد به صورت لایه‌ای سیاه‌رنگ درمی‌آیند.

بنابراین، برای جلوگیری از سیاه شدن زودپز به دلیل پخت طولانی، باید مدت زمان پخت را کوتاه نگه داشت. همچنین پس از هر بار پخت، سطح باید کاملاً تمیز شود تا باقی‌مانده‌های غذا روی آن نماند. رعایت این نکات به همراه استفاده از دمای مناسب، از سیاه شدن زودهنگام زودپز جلوگیری می‌کند.

۳. غلظت بالای قند:

غلظت بالای قند در مواد غذایی یکی از عواملی است که می‌تواند باعث سیاه شدن سریع‌تر سطح زودپز شود.

هنگامی که غذاهای حاوی قند بالا مانند شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های گازدار، سس‌های شیرین و غیره برای مدت طولانی روی سطح داغ زودپز بمانند، قندهای موجود در آنها تحت تاثیر حرارت تجزیه شده و کراملیزه می‌شوند.

کرامل به مواد قهوه‌ای رنگی گفته می‌شود که در اثر حرارت دادن قندها به وجود می‌آیند. کرامل‌ها به سطح زودپز می‌چسبند و با گذشت زمان باعث ایجاد لایه‌ای سیاه رنگ روی آن می‌شوند. هر چه میزان قند مواد غذایی بیشتر باشد، این فرایند سریع‌تر رخ داده و سیاهی زودپز شدت می‌یابد.

راه حل این مشکل این است که پس از پخت غذاهای قندی در زودپز، سطح آن را کاملاً تمیز کنیم تا باقی مانده‌های کرامل از بین برود. همچنین باید مراقب باشیم مدت زمان پخت این غذاها در زودپز طولانی نشود.

تنظیم صحیح دما و پاک کردن مرتب سطح زودپز نیز در کنار مراقبت در پخت غذاهای پرقند، از سیاه شدن زودرس آن جلوگیری می‌کند.

۴. نوع مواد غذایی:

نوع مواد غذایی که در زودپز پخته می‌شود، یکی از عوامل تاثیرگذار بر سیاه شدن سطح آن است. برخی از انواع غذاها به دلیل داشتن ترکیبات خاص، احتمال سیاه کردن زودپز را افزایش می‌دهند.

غذاهایی مانند گوشت قرمز، مرغ و ماهی که حاوی پروتئین و چربی هستند، در صورت پخت طولانی مدت یا سوختن روی سطح، می‌توانند باعث سیاه شدن زودپز شوند. همینطور سبزیجاتی مثل شلغم، کلم و پیاز که حاوی ترکیبات گوگردی هستند.

غذاهای پرچرب و روغنی مانند سیب زمینی سرخ کرده، تخم مرغ آبپز و انواع سوخاری نیز به دلیل داشتن چربی بالا، احتمال سیاه کردن سطح زودپز را بالا می‌برند. همچنین مواد قندی و شیرین مثل شکر، عسل، شربت و سس‌های شیرین باعث کرملیزه شدن روی سطح می‌شوند.

پس برای جلوگیری از سیاهی زودپز، باید نوع غذا و مواد تشکیل دهنده آن را در نظر گرفت. تنظیم درست زمان پخت، دما و تمیزکاری بعد از پخت نیز حائز اهمیت است.

۵. عدم همزدن مواد:

عدم هم زدن کافی مواد غذایی حین پخت در زودپز، می‌تواند از عوامل سیاه شدن سریع‌تر سطح آن باشد.

وقتی مواد غذایی در زودپز در حال پخت هستند، باید به طور مرتب هم زده شوند تا حرارت به طور یکنواخت به تمام قسمت‌های غذا برسد. عدم هم زدن باعث می‌شود بخشی از مواد، بیش از حد لازم پخته یا حتی سوخته شوند.

قسمت‌های سوخته و دیگر باقی مانده‌های غذا که به خوبی پخته نشده‌اند، می‌توانند به سطح زودپز متصل شده و در اثر گرما، تیره و سیاه شوند. همچنین اجازه ندادن به تماس یکنواخت غذا با سطح، باعث می‌شود نقاط داغ و سرد متفاوتی در زودپز ایجاد شود که خود یکی از علل سیاه شدن است.

پس برای پیشگیری از سیاهی زودپز، پخت کامل و یکنواخت مواد غذایی از طریق هم زدن مرتب آن‌ها حین پخت، بسیار حائز اهمیت است.

۶. استفاده از روغن زیا:

استفاده بیش از حد از روغن هنگام پخت و پز در زودپز، یکی از دلایل اصلی سیاه شدن سریع سطح آن محسوب می‌شود.

روغن‌ها در دماهای بالای مورد استفاده برای پخت و پز، شروع به تجزیه شدن کرده و ساختارشان دچار تغییراتی می‌شود. بخشی از این ترکیبات حاصل از تجزیه روغن، به صورت لکه‌ها و لایه‌هایی تیره رنگ روی سطح زودپز جمع می‌شوند.

هرچه میزان روغن استفاده شده بیشتر باشد، این لکه‌ها و لایه‌های سیاه رنگ به مرور ضخیم‌تر شده و سطح وسیع‌تری از زودپز را می‌پوشانند. بنابراین، مصرف بی‌رویه روغن می‌تواند باعث سیاه شدن نسبتاً سریع تمام سطح زودپز شود.

راهکار پیشگیری از این مشکل، مصرف متعادل و منطقی روغن حین پخت‌وپز است. همچنین پاک کردن روغن‌های اضافه پس از پخت غذا نیز توصیه می‌شود.

۷. آلودگی داخل زودپز:

آلودگی و وجود کثیفی داخل زودپز یکی دیگر از عللی است که می‌تواند منجر به سیاه شدن سریع‌تر سطح آن شود.

هر چقدر سطح داخلی و خارجی زودپز تمیزتر و عاری از هرگونه کثیفی و آلودگی باشد، انتقال حرارت از آن به مواد غذایی بهتر صورت گرفته و احتمال سوختگی و الایه نشینی کاهش می‌یابد.

اما وجود لکه‌های روغن، باقیمانده مواد غذایی سوخته و کثیفی‌های مختلف روی سطح زودپز، باعث ایجاد نقاط داغ و سرد می‌شود. در نتیجه توزیع یکنواخت حرارت از بین رفته و احتمال سوختگی مواد غذایی در نقاط داغ افزایش می‌یابد.

بنابراین تمیز نگه داشتن مرتب سطح داخلی و خارجی زودپز، نقش مهمی در جلوگیری از سیاه شدن زودرس آن دارد.

۹. عدم رعایت نسبت مواد:

عدم رعایت نسبت صحیح مواد غذایی با ظرفیت زودپز هنگام پخت و پز، می‌تواند از دلایل اصلی سیاه شدن سریع و زودهنگام سطح زودپز باشد.

زمانی که مقدار مواد غذایی بسیار بیشتر از ظرفیت زودپز باشد، حرارت به طور یکنواخت به تمام نقاط مواد غذایی نخواهد رسید. در نتیجه بخشهایی از غذا بیش از حد لازم پخته یا حتی سوخته خواهند شد. این قسمت‌های سوخته و تیره رنگ به مرور زمان به سطح زودپز می‌چسبند و باعث ایجاد لکه‌ها و لایه‌هایی سیاه رنگ روی آن می‌شوند و در نهایت منجر به سیاه شدن کلی سطح زودپز خواهند شد.

از سوی دیگر، اگر مقدار مواد غذایی بسیار کمتر از حد معمول و ظرفیت زودپز باشد، دمای سطح زودپز به شدت افزایش پیدا خواهد کرد. این افزایش دما می‌تواند منجر به سوختگی و الایه‌نشینی مواد اندک غذایی روی سطح شده و در نهایت سیاهی زودپز را به دنبال داشته باشد.

بنابراین توجه به نسبت و تناسب بین مقدار مواد غذایی و ظرفیت زودپز، و رعایت این نکته حین پخت و پز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رعایت این موضوع می‌تواند نقش بسزایی در پیشگیری از سیاه شدن زودهنگام و زودرس سطح زودپز داشته باشد.

سخن پایانی

زودپز یکی از وسایل ضروری در آشپزخانه است که می‌تواند بسیار کاربردی باشد. زمانی که شما نیاز به پخت سریع غذا دارید، استفاده از زودپز بسیار گره گشا خواهد بود ولی توجه داشته باشید که این وسیله مهم باید درست مورد استفاده قرار بگیرد تا از خرابی و سیاه شدن آن جلوگیری کنید. در هنگام استفاده از زودپز، نکات ایمنی را کاملاً رعایت کنید تا دچار مشکلاتی مانند سوختگی و یا خطرات ناشی از انفجار زودپز نشوید.

با رعایت نکاتی همچون استفاده از دمای مناسب، زمان پخت کمتر، افزودن مایعات و هم زدن مرتب غذا می‌توان از بروز مشکل سیاه شدن در زودپز جلوگیری کرد.