معماری منظر چیست و چگونه موجب دگرگونی محیط می‌شود؟

یکی از شاخه‌های علم معماری، معماری منظر است که در حقیقت چندین رشته را در کنار هم به کار برده و طرح‌های برتری ارائه می‌دهد. معماری منظر شاخه‌ای از علم معماری است که برای ایجاد راحتی و آسایش برای انسان به سازماندهی ساختمان و زمین می‌پردازد. این معماری از دیدگاه‌های گوناگون مثل دیدگاه زیبایی و هنر، دیدگاه رابطه محیط با زندگی افراد، دیدگاه طبیعت و… به محیط اطراف می‌نگرد‌.

هدف اصلی معماری منظر درک جاذبه‌ها و زیبایی‌های محیط زیست و آنالیز قابلیت‌ها و تفاوت‌های آن می‌باشد تا به کمک آن طرح و نگرشی نو رقم زده شود و راه‌های بهینه سازی و تجدید محیط زیست جستجو شود.

معماری منظر تخصصی می‌باشد که رشته‌هایی مانند علوم مهندسی، هنر، ریاضی، علوم اجتماعی، فلسفه و… را در بر می‌گیرد. معمار منظر روی همه ساختارهای خارجی چه بزرگ و چه کوچک، چه روستایی و چه شهری با مصالح مختلف و با توجه به مسائل محیط زیست و آبشناسی به فعالیت مشغول است‌. معماری منظر فرایندی آگاهانه برای تغییرات فیزیکی در محیط می‌باشد که طراحی مکان و محیط‌های گوناگون را شامل می‌شود. این معماری بر اساس آسایش و سلامت انسان، کیفیت زندگی او را بالاتر برده و از تنش‌های عمومی می‌کاهد.

مزایای معماری منظر

• نگهداری و حفظ محیط زیست و طبیعت
• احیا و بازسازی مناطق آسیب دیده و آلوده شده مثل معادن
• کنترل و مدیریت سرزمین‌ها در هنگام مواقعی مانند طوفان
• پاکسازی و تصفیه خاک و آب
• تصفیه هوا از هرگونه آلودگی و گرد و غبار
• بهره بردن از فضاهای سبز بزرگ و باغ‌ها در مناطق شهری
• امکان خنک‌تر کردن آب و هوا
• فراهم کردن امکانات سرگرمی
• تأثیر مثبت روی رفتار و حالات فکری افراد

تعریف اولیه معماری منظر

معماری منظر ترکیبی از رشته‌های مهندسی شهرسازی و عمران می‌باشد و هدف آن خلق فضاهای بهینه و محوطه‌سازی در محیط باز می‌باشد. استفاده از معماری منظر در فضاسازی آرامش را برای افراد به وجود می‌آورد و رابطه انسان‌ها با طبیعت تقویت خواهد شد. این معماری از فناوری‌های نوین مهندسی و علوم مختلف بهره می‌برد تا محیط را سازماندهی کرده و رفاه انسان را مهیا کند. ارتقاء کیفیت محیط باز و مدیریت جلوه‌های بصری، طبق برنامه‌ریزی‌های اصولی و راهکارهای مناسب از هدف‌های اصلی طراحی معماری منظر می‌باشد.

اصول معماری منظر

• انسجام و پیوستگی

پیوستگی در این معماری بر ثبات و تکرار دلالت دارد. پیوستگی برای طراحی و تکرار برای القای انسجام از راه المان‌های مختلف از ورد استفاده می‌شود. ثبات برای خلق پیوستگی و انسجام با تطبیق المان‌های گوناگون با هم برای ایجاد یک واحد یا تیم مشترک استفاده می‌شود.

• تعادل

تعادل به معنی حس شباهت، هم ارزی و برابری است. در طراحی دو نوع تعادل وجود دارند که عبارت می‌باشند از تعادل نامتقارن و تعادل متقارن. در تعادل متقارن دو طرف منظره به یکدیگر شبیه و در تعادل نامتقارن دو طرف منظره با المان‌های متفاوت و مختلف متعادل گردیده است.

• هارمونی و تضاد

تضاد کمک می‌کند که یک عنصر و المان ویژه در طراحی شاخص شود. در حالی که هارمونی کمک می‌کند المان‌هایی که در منظره وجود دارد، منسجم به نظر آیند. در مواقعی که المان‌های متضاد در کنار هم هستند توجه بیننده جلب می‌شود. هارمونی و تضاد از راه قرینه پردازی و یا همچنین کنار هم گذاشتن هر المان از هنر در کنار هم به دست می‌آید.

• رنگ‌بندی

در طراحی رنگ سبب القای حس زنده بودن خواهد داشت رنگ‌هایی که گرم هستند برجسته‌تر به نظر می‌آیند و اینطور احساس خواهید کرد که رنگ‌ها به طرف شما حرکت می‌کنند اما رنگ‌های سرد مثل سبز و آبی چگونه به نظر می‌آیند که از شما در حال فاصله گرفتن هستند رنگ سبز و آبی کاربرد زیادی در معماری منظر دارند.

• گذر

گذر تغییر تدریجی می‌باشد. در معماری منظر گذر با شدت رنگ یا دگرسانی تدریجی مقدار گیاهان نشان داده می‌شود. گذر را می‌توان در شکل، مقدار و بافت المان‌های گوناگون به تصویر کشید.

• خط

در معماری خط  المان‌های دیگر را به عنوان یک المان مادر در معماری منظر در نظر گرفته می‌شود. خطوط برای خلق همه المان‌های طراحی مانند بافت‌ها استفاده می‌شوند. از خطوط برای فاصله دادن و عمق نیز استفاده می‌شود.

• نسبت

در معماری منظر نسبت مقدار یکی از المان‌ها نسبت به المان دیگر اشاره دارد. این اصل از آشکارترین اصل‌ها در معماری منظر می‌باشد، ولی با این حال استفاده بهینه و درست از آن به مقداری تفکر و برنامه‌ریزی نیاز دارد. با استفاده درست و به جا از نسبت می‌توان از تناسب المان‌هایی که در معماری و طراحی منظر به کار برده شده است اطمینان حاصل کرد.

• تکرار

تکرار با پیوستگی و انسجام رابطه مستقیمی دارد. داشتن المان‌های متنوع و مختلف در یک طراحی بسیار عالی می‌باشد. با تکرار کردن المان‌های مشابه صورت‌های گوناگونی را می‌توان به طراحی بخشید. استفاده از المان‌هایی که ربطی به هم ندارند، می‌تواند معماری منظر را شلخته و بی‌برنامه جلوه دهد. همچنین استفاده بیش از اندازه از یک المان، طراحی و معماری منظر شما را با حس یکنواختی و معمولی بودن همراه خواهد کرد.

آیا هدف معماری منظر فقط زیبایی است؟

زیباتر کردن مناظر شهری وظیفه مهمی است، اما همه چیز نخواهد بود. معماران وظیفه دارند در عین حال که منظره‌های محیط اطراف را زیباتر می‌سازند به دیگر دستاوردها نیز برسند. در معماری منظر باید به طبیعت، انسان و محیط توجه شود. یکی از دغدغه‌ها در ذهن افراد معمار بحث تعاملات با محیط پیرامون می‌باشد و به این فکر می‌کنند که چگونه از محیط و فضا بهتر استفاده کنند تا انسان‌ها تعامل بهتری بتوانند در آنجا با هم داشته باشند.

طریقه تفکر، زیستن، نگاه کردن، کار کردن و… در این رشته بسیار دارای اهمیت است. در خدمت بودن طبیعت و محیط باید به گونه‌ای رخ دهد که به طبیعت آسیبی وارد نشود.

خلاقیت و معماری منظر

قسمتی از رشته معماری منظر هنر است. یعنی افرادی که این شغل را دارند، علاوه بر اینکه مهندس هستند یک هنرمند نیز محسوب می‌شوند. بنابراین به روز بودن و داشتن خلاقیت در این کار بسیار حائز اهمیت است. وقتی که فرد می‌خواهد با قوه خلاقیت خود یک پدیده تازه را طراحی کند، باید با دیده تردید به قوانین قبلی نگاه کند.

چون قواعد و اصول ساختمان سازی و شهرسازی فعلی موجب به وجود آمدن این منظره کنونی شده است و اگر این منظر پسندیده نمی‌شود، بنابراین نباید از همان قوانین و اصول تبعیت شود. برای اینکه در معماری منظر خلاقیت وجود داشته باشد باید:

• به دنبال فضای بهتری برای افرادی که در یک جا زندگی می‌کنند باشید.
• تا جایی که می‌توانید در مورد هر پدیده این سوال را بپرسید، اگر برای این پدیده این اتفاق می‌افتاد، چه می‌شد؟
• روی متغیرهای مستقل کار کرده و تأثیر آن را روی متغیرهای وابسته بسنجید.
• به راه حل‌ها و مسائل غیرعلمی توجه کنید تا شاید نتیجه علمی از آنها بیرون بکشید.
• برای ایجاد تغییرات تازه اعتماد به نفس داشته باشید.
• به قدرت مغز و ذهن خود توجه کنید.
• ایده‌های تازه داشته باشید.

در معماری منظر به چه نکاتی باید بیشتر توجه شود؟

در معماری منظر به سه عامل طبیعت، انسان و محیط باید توجه ویژه داشت. در طراحی‌هایی که انجام می‌شود تناسب این سه عامل باید مد نظر گرفته شود و طوری طراحی و ساخت را انجام دهید که بین طبیعت، انسان و محیط هیچ تضادی وجود نداشته باشد. وقتی معمار یک ساختمان را طراحی می‌کند با طراحی آن بنایی ساخته می‌شود که هم به زیبا یا زشت شدن شهر کمک می‌کند و همچنین از این بنا تصویری در ذهن افراد نقش می‌بندد. بنابراین مهندس معماری منظر باید ذهنیت و عینیت را به صورت یکسان مورد توجه قرار دهد و مانند هنرمند سعی نماید تا ذهن دیگر افراد را از تماشای بنا خوشحال کند.

بنایی که ساخته می‌شود هم نباید در تضاد با طبیعت باشد و هم نباید به زیبایی شهر لطمه‌ای وارد کند و هم اینکه به افراد محیط کمک کند و انسان‌ها در زندگی در آنجا لذت ببرند. در رشته معماری منظر در کشورهای توسعه یافته سعی می‌گردد که به مسائلی مانند فضای سبز، فضای باز، فرایندهای بوم شناسی، مدیریت جلوه‌های بصری و… توجه ویژه شود.

معماری منظر رشته‌ای است که در آن مهندسی معماری و مهندسی شهرسازی تلفیق شده است و معمار در عین حال که طراحی و ساخت سازه‌ای را انجام می‌دهد، باید به زیباتر شدن محیط نیز کمک کند. البته معمار فقط به ساختمان سازی محدود نیست، بلکه در طراحی و ساخت اماکن عمومی و بوستان‌ها نیز فعالیت دارد. توجه به همه مواردی که گفته شد در معماری منظر موجب می‌شود که محیط دگرگون و بهینه شود چون در این رشته علاوه بر اینکه بر کیفیت سازه‌ها توجه ویژه‌ای می‌شود، در عین حال به زیباتر شدن محیط و شهر نیز توجه زیادی می‌شود.

سخن تکمیلی

یکی از شاخه‌های مهم معماری، معماری منظر است که به سازماندهی محیط بیرون ارتباط دارد، که در آن به بهینه‌سازی قابلیت‌های زیست محیطی و زیبایی‌های آن توجه می‌شود. به همین علت به معماری منظر، معماری چشم انداز هم می‌گویند. این رشته چون به درک بهینه زیبایی‌های محیط پرداخته می‌شود، بخشی از راحتی و آسایش انسان را فراهم می‌کند.

در معماری منظر تغییرات فیزیکی به طور آگاهانه در فضای بیرون برای نگهداری و ترمیم زمین انجام می‌شود. معماری منظر به دنبال افزایش کیفیت زندگی و کاهش تنش انسان‌ها بر اساس پارامترهای سلامتی و آسایش می‌باشد. افرادی که در این رشته فعالیت دارند، برای درک بهتر طبیعت الگوهای اصولی دارند.