مصرف بیش از حد ویتامین A چه عوارضی به دنبال دارد؟

ویتامین A جزو ویتامین های محلول در چربی می باشد که به فراوانی در سبزیجات زرد و نارنجی وجود دارد و از مواد مغذی مورد نیاز بدن به شمار می آید. این ویتامین دارای خواص بسیاری از جمله تولید و فعالیت گلبول های سفید خون، بازسازی استخوان و سلامت پوست و مو برای بدن می باشد، ویتامین A علاوه بر مواد غذایی گیاهی در مواد جانوری نیز یافت می شود که در غذاهای جانوری به صورت مستقیم قابل استفاده است اما در مواد گیاهی به صورت کاروتنوئید وجود دارد و باید در بدن به ویتامین A تبدیل گردد. با وجود اینکه ویتامین A فواید زیادی برای بدن دارد اما مصرف بیش از حد و خودسرانه آن می تواند عوارض زیادی به دنبال داشته باشد چرا که این ویتامین محلول در چربی بوده و برخلاف ویتامین های محلول در آب مقدار اضافی آن به راحتی از بدن دفع نمی شود و ماندن آن در بدن می تواند خطراتی به همراه داشته باشد.

ویتامین A در چه موادی وجود دارد؟ 

این ویتامین در ترکیب بسیاری از مواد گیاهی و جانوری وجود دارد با این حال ممکن است برخی افراد به دلیل مشکل گوارشی یا عدم جذب چربی در بدن نتوانند به خوبی ویتامین موجود در مواد غذایی را جذب کنند از این رو ممکن است پزشک برای تامین ویتامین A مورد نیاز بدن مکمل ویتامین A تجویز کند. این ویتامین در مواد زیر به فراوانی یافت می شود.

• اسفناج خام
• کاهو
• زردآلو
• کلم بروکلی
• کره
• تخم مرغ
• شیر و پنیر
• ماهی های چرب مانند ماهی تن و شاه ماهی
• جگر سیاه
• هویج
• سیب زمینی شیرین
• فلفل قرمز
• طالبی
• انبه

خواص ویتامین A 

همان طور که بیان کردیم این ویتامین از مواد مغذی مورد نیاز بدن است و فواید بسیاری برای بدن دارد، از جمله:

سلامت چشم 

این ویتامین تاثیرات بسیار زیادی در سلامت چشم ها دارد چرا که ویتامین A بخشی از پروتئین رودوپسین است که در چشم قابلیت جذب نور را دارد. علاوه بر این ویتامین A در ساختار سلول های غشای قرنیه نیز وجود دارد، با کمبود این ویتامین بینایی فرد در شب و تاریکی کم می شود زیرا این ویتامین به اندازه کافی وجود ندارد و وجود آن به چشم کمک کرده تا نور را جذب کند. در مواردی که بدن با کمبود شدید ویتامین A مواجه گردد ممکن است فرد دچار کوری شود اما ممکن است برخی افراد تصور کنند با مصرف زیاد این ویتامین دیگر نیازی به عینک وجود ندارد اما این طور نیست و مصرف زیاد ویتامین A منجر به بهبود بینایی نمی شود.

رشد سلولی 

وجود این ویتامین برای رشد سلول ها، رشد جنینی و تشکیل اندام ها لازم و ضروری می باشد. نقش موثر این ویتامین در هنگام بارداری و شکل گیری اندام های جنین ثابت شده است از این رو مصرف به اندازه ویتامین A در دوران بارداری و نوزادی حائز اهمیت می باشد. البته مصرف این ویتامین مانند هر ماده مغذی دیگری باید به اندازه باشد و استفاده بی رویه آن خطر آفرین است به خصوص برای بانوان باردار که می تواند سبب نقص جنین گردد، بنابراین پیش از استفاده مکمل های ویتامین A حتما با پزشک مشورت نمایید.

خاصیت آنتی اکسیدانی 

ویتامین A جزو ویتامین های آنتی اکسیدان به شمار می آید و این ویژگی در ویتامین A سبب شده تا بدن را در برابر آسیب سرطان زاها، مواد سمی و استرس اکسیداتیو محافظت کند. تحقیقات بسیاری درباره این ویتامین صورت گرفته و ثابت کرده که ویتامین A می تواند با سلول های سرطانی مقابله کند اما مصرف بیش از حد این ویتامین موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان نمی شود.

جلوگیری از آسیب های پوست و مو 

در صورتی که ویتامین A به میزان مناسبی در بدن وجود داشته باشد می تواند تاثیرات بسیار چشمگیری روی بدن به خصوص پوست و مو داشته باشد. خواص آنتی اکسیدانی این ویتامین از پیری پوست و آسیب های بافتی آن جلوگیری می کند همچنین نقش موثری در بهبود سریع زخم ها دارد.

سلامت سیستم ایمنی بدن 

نقش دیگر این ویتامین در سلامت سیستم ایمنی بدن می باشد که با تولید انواع سلول های ایمنی و آنتی بادی ها، سیستم ایمنی را در برابر عفونت ها تقویت می کند. با وجود اینکه کمبود ویتامین A در کشورهای توسعه یافته بسیار نادر است اما ممکن است در کودکان و نوزادان این کمبود دیده شود که در صورت خفیف بودن سبب بروز مشکلات تنفسی و اسهال می شود.

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین A 

زمانی که این ویتامین از طریق مواد غذایی یا مکمل بیش از حد مجاز دریافت گردد می تواند مسمومیت ایجاد کند. ویتامین A مورد نیاز بدن در سنین مختلف با هم متفاوت بوده و برای هریک دُز مجازی وجود دارد که در ادامه حداکثر دُز مجاز این ویتامین براساس سن بیان شده است.

• تا ۳ سال: ۶۰۰ میکروگرم در روز
• ۴ تا ۸ سال: ۹۰۰ میکروگرم در روز
• ۹ تا ۱۳ سال: ۱۷۰۰ میکروگرم در روز
• ۱۴ تا ۱۸ سال: ۲۸۰۰ میکروگرم در روز
• بالای ۱۹ سال: ۳۰۰۰ میکروگرم در روز

در صورتی که ویتامین A بیش از حد مصرف شود و در بدن انباشته گردد سبب مسمومیت شده که به آن هیپرویتامینوز A گفته می شود. عوارض مصرف بالای این ویتامین را می توان در قسمت های مختلف بدن نظیر سیستم عصبی، ناهنجاری های کبدی، خستگی، ضعف عضلانی، تغییرات استخوان، پوست و بسیاری موارد دیگر مشاهده کرد. با این حال با قطع کردن مکمل ها با دُز بالا اثرات سمیت آن از بین می رود، مهم ترین عوارض ناشی از مسمومیت ویتامین A شامل موارد زیر است.

• رنگ پوست دچار تغییر می شود.
• پوست کف پا و کف دست به حالت لایه لایه در می آید.
• پوست روی انگشتان دچار ترک خوردگی می گردد.
• پسوریازیس
• درماتیت تماسی آلرژیک
• اکتروپیون که اثر آن روی پوست اطراف چشم قابل مشاهده است.
• خشکی لب، دهان و بینی که احتمال افزایش عفونت را در پی دارد.
• کاهش تولید سبوم
• تغییرات در تشکیل استخوان
• سطح کلسترول بالا
• آسیب های کبدی
• سیستم عصبی دچار تغییراتی شده که در نتیجه آن سردرد، حالت تهوع و استفراغ ایجاد می شود.

چنانچه در دوران بارداری ویتامین A بیش از حد مصرف شود می تواند مشکلات زیر را برای جنین ایجاد کند.

• شکاف کام
• مشکلات قلبی
• میکروسفالی
• هیدروسفالی
• مشکلات مربوط به غده تیموس

می توانید با یک رژیم غذایی سالم و متعادل ویتامین A مورد نیاز بدن خود را بدون استفاده از مکمل ها تامین کنید چرا که استفاده از مکمل ها بیشترین عوارض و آسیب ها را به دنبال دارد اما یک رژیم غذایی سالم، ویتامین A مورد نیاز بدن را به اندازه کافی فراهم می کند بدون اینکه مشکلی در پی داشته باشد.

یکی دیگر از مواردی که احتمال مسمومیت با ویتامین A را افزایش می دهد استفاده از داروهای دارای رتینول است، برخی از پزشکان برای درمان آکنه شدید داروی ایزوترتینوئین را تجویز می کنند. از این رو کسانی که از این دارو استفاده می کنند باید از مصرف مکمل های این ویتامین خودداری کنند زیرا ایزوترتینوئین از مشتقات ویتامین A می باشد‌. همچنین در تهیه بسیاری از کرم های ضد پیری پوست از رتینول استفاده می شود اما ممکن است این کرم ها سطح ویتامین A را به مقدار زیادی بالا ببرند و فرد دچار مسمومیت گردد بنابراین این محصولات می توانند اثرات نامطلوبی روی پوست داشته باشند و نباید در دوران بارداری از آن ها استفاده کرد.

عوارض کمبود ویتامین A 

همان طور که استفاده بیش از حد این ویتامین خطر آفرین بوده و سبب مسمومیت می شود کمبود آن نیز عوارضی چون مشکلات بینایی، کاهش ایمنی و حتی مرگ را به همراه دارد اما خوشبختانه می توان کمبود این ویتامین را به سرعت درمان کرد و مانع از بروز عوارض جدی تر شد، از مهم ترین عوارض کمبود ویتامین A می توان به موارد زیر اشاره کرد.

خشکی چشم

یکی از شایع ترین عوارض کمبود ویتامین A مشکلات چشمی است که با شدت یافتن آن کوری کامل یا مرگ قرنیه اتفاق می افتد، یکی از اولین نشانه های کمبود این ویتامین عدم تولید اشک می باشد.

خشکی پوست 

این ویتامین در سلامت پوست نیز نقش دارد و به ترمیم سلول های پوست کمک می کند، همچنین التهاب ناشی از برخی مشکلات پوستی را از بین می برد. از طرفی کمبود ویتامین A ممکن است در بروز اگزما و بسیاری از مشکلات پوستی تاثیرگذار باشد.

ناباروری و مشکلات دوران بارداری 

یکی دیگر از نیازهای بدن به ویتامین A در تولید مثل و رشد نوزادان می باشد و کمبود آن می تواند به ناباروری در مردان و زنان منجر گردد. همچنین کمبود آن ارتباط مستقیمی با سقط جنین دارد، مطالعات انجام شده در بانوانی که سقط های مکرری داشته اند نشان داده که این افراد سطح ویتامین A پایینی داشته اند.

توقف رشد  

وجود ویتامین A برای رشد مناسب بدن ضروری است به خصوص برای کودکان که در صورت دریافت نکردن مقدار کافی این ویتامین دچار توقف رشد می شوند.

بهبود کند زخم ها 

ممکن است زخم هایی که پس از جراحت یا جراحی به کندی بهبود می یابند به دلیل کمبود ویتامین A باشد، زیرا این ویتامین به بهبود پوست کمک می کند و در تولید کلاژن نقش مهمی دارد.

بدن برای اینکه بتواند فعالیت های خود را به خوبی انجام دهد به یکسری از مواد مغذی و ویتامین ها نیاز دارد که یکی از این ویتامین های ضروری ویتامین A می باشد اما استفاده بی رویه در این ویتامین مانند هر مواد دیگری نه تنها مفید نیست بلکه عوارض زیادی به دنبال دارد.