ضایعات پلاستیک و نحوه بازیافت آن

در آغاز قرن بيست و يكم،‌ بازيافت به عنوان يك مساله  عمده برای اغلب فرآيند كاران پلاستیک ها و مسئولان درگير با مديريت ضايعات مطرح است. فناوری در ارتباط با بازيافت پلاستیک ها به صورت بسیار گسترده مطالعه شده و بازیافت ضایعات پلاستیکی در انواع نقاط دنیا توسط کارخانه های متعدد و اغلب پیشرفته به صورت صنعتی در حال انجام میباشد. هر دو روش بازیافت مکانیکی و بازیافت شیمیایی به کار گرفته شده است. البته در مرحله نخست بسیار مهم است که برای انجام بازیافت این ضایعات پر خطر جدا سازی و دسته بندی انجام شود ، در این مقاله از تیم ایبک با ما باشید تا با ضایعات پلاستیک و انواع آن بیشتر آشنا شوید.

در يكی از گزارش های نوین موموسيه تحقیق هایی با موضوع  «Rapra» به بیان فرآيندهای در حال توسعه ای پرداخته شده است كه براي شناسايی و جداسازی مواد مختلف از انباشته های مخلوط ضايعات و زباله های پلاستيكي به كار می روند. اين گزارش جامع منبع بسیار پر کاربرد و مهم برای کسب اطلاعات در باره ماشین‌آلات وجدا سازی و دسته بندی و روش های انجام آن در اختیارمان قرار میدهد. نگارنده ی اين گزارش. دكتر «Richard Pascoe» است كه در زمينه ی روش های جداسازی تخصص دارد. او در حال حاظر در دانشگاه «Exeter» مشغول به كار می باشد.

عنوان های کزارش شده در این گزارش عبارتاند از :

•  جمع آوری ضايعات پلاستيكی قبل از دسته بندی کردن آن ها؛
•  شیوه های شناسايی انواع پلاستيک ها:
•  سيستم های دسته بندی خودكار اتوماتيک) و دستی؛
•  نمونه های عملی از طبقه بندی عملی از طبقه بندی ضايعات پلاستيكی

پلاستيک ها اغلب به هنگام جمع‌آوری، ‌آلوده و كثيف می شوند . به همين دليل، روش هايی برای عمل خشكشويی، آب شويی و از بین بردن پوشش ها و بر چسب ها از زباله ها و ضايعات پلاستيكی با به کار گیری مواد ساينده مورد استفاده قرار می‌گيرند . با توجه به این موضوع که امکان دارد شکل های قطعات واندازه آن ها یا به طور کلی اشکال ظاهری آنها برای ورود به ماشین‌آلات و تجهیزات شناسایی و جداسازی مناسب نباشد ، روش هايي هم برای تکه تکه كردن و برش دادن اين ضايعات به كار گرفته می‌شوند . همچنين فرآيند تکه تکه یا خرد كردن امکان دارد به عمل جداسازی پلاستيك های مختلف از یکدیگر نیز كمک كند.
در حال حاضر چندین روش مختلف برای شناسايی ضايعات پلاستيكی و آسان کردن فرآيند جداسازی و دسته بندی کردن آنها در دسترس می باشند.

اين روش ها عبارتند از: سيستم تشخيص رنگ، سيستم هاي پويش علامت های ميله ای یا به عبارتی بارکد ها، روش هاي فلورسانس با اشعه ايكس، طيف های نمايی (اسپكتر و سكپی)، امواج نزديك به زير قرمز، طيف های نمايی امواج ميانه زير قرمز (infra-Red) از روش انتقال وريه جوهرهای فلورسانس،‌ طيف نمايي و رآمن ((Raman Spectroseopy،‌ طيف سنجی حرکت يون ها (lon-Mobility) و كنش ليزر (Laser Desorption) و روش های ما فوق صوتی (Uitrasonic) و فتواكوستيک (Photoacoustic).

روش هاي جداسازي و دسته بندي به صورت دستی ، هنگامي مورد استفاده قرار می‌گیرند كه ابعاد قطعات ضايعاتی به اندازه‌ های بزرگ باشند كه ارزش صرف کردن وقت و هزينه را دارا باشد. در اين موارد، جداسازی چشمی قطعات (از روی برچسب های نشان دهنده نوع ماده استفاده شده) يا استفاده از ادوات و ابزارهای آنالیز كوچك و قابل حمل مفيد خواهد بود.
تفاوت در ويژگی های فيزيكی و شيميايی (Physicochemical) پلاستيک ها می توانند به عنوان معيار های جداسازی آن ها مورد استفاده قرار گيرند. به طور مثال ، براي جدا کردن پلاستيك ها بر مبنای تفاوت در ضريب دی‌الكتريكي آن ها، از شیوه‌ی ايجاد بار مالشی (Triboelectrification) استفاده شده است.

بعضی از روش های مورد استفاده در دیگر صنايع از جمله قسمت های مربوط به صنايع مواد معدنی، با برخي اصلاحات براي بازيافت مواد پلاستيكی به كار گرفته می شوند. مثلاً از سيكلون های آبی (Hydrocyciones) و دستگاه های سانتريفيوژ می توان براي جداسازی بر مبنای چگالی مواد استفاده کرد.
شناور کردن قطعات با كف نيز روشی است كه پلاستيك ها را بر مبنای تفاوت در خصوصیت های سطحی آنها جداسازي مي كند.
در گزارش جامع «Rapra» بيش از چهارصد عنوان چكيده مقالات و مراجع در مورد روش های شناسايی و جداسازی پلاستيک ها در توده های مخلوط ضايعات و زباله ها درج شده است.

انواع ضایعات پلاستیکی

نایلون ها و کیسه های پلاستیکی، انواع گونی های پلی پروپیلنی، ضروف یکبار مصرف، لوله های پلی اتیلنی آب و یا پلیما و انواع آن جزع ضایعات پلاستیکی به حساب می‌آیند.
انواع ضایعات پلاستیکی به هفت دسته تقسیم میشوند که عبارت‌اند از

1. پلی اتیلن ترفتالات (PET یا PETE یا Polyester)

نام یگر PET فیبر بدون خط نیز می‌باشد. این نوع پلاستیک با انواع پلاستیک هایی که به صورت روزمره در سوپرمارکت ها استفاده می‌شود متفاوت است.
PET بیشتر به دلیل مقاومت بالا در برابر نفوذ اکسیژن و همچنین جلو گیری از فساد در بسته بندی نوشابه ها و مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد.
و همچنین مانند اغلب ضایعات پلاستیکی این نوع پلاستیک نیز تهدیدی برای سلامتی موجودات زنده به شمار می رود به این صورت که به دلیل دارا بودن انتیمون تری اکسید قادر به ایجاد سرطان در بافت های زنده می باشد.
و در ضمن یکی از عواملی که آزاد سازی انتیمون تری اکسید را سرعت می بخشد دمای بالای محیط می باشد.

۲. پلی اتیلن با چگالی بالا (HDPE)

این نوع پلاستیک در مقایسه با دیگر پلاستیک ها تفاوت بسیار دارد.
این نوع ضایعات به دلیل ساختارشان که زنجیره تقریبا بلند بدون انشعاب پلیمری است ذخیم تر متراکم تر و محکم تر از PET ها می باشند و اغلب
در شیشه شیر، بطری دارو ها، شیشه شوینده ها و قوطی آبمیوه ها مورد استفاده قرار می گیرد

۳.پلی وینیل کلرید (PVC)

از معروف ترین پلاستیک ها که کاربرد بسیار زیاد دارد و همچنین به دلیل استفاده در تجهیزات پزشکی از پر خطر ترین ضایعات می‌باشند.
PVC
ها در گذشته بعد از پلی اتیلن دومین پلاستیک رزین استفاده شده به صورت گسترده در جهان بودند.
از لحاظ سمی بودن به عنوان سمی ترین پلاستیک شناخته کی شوند که در صورت استفاده نا درست از آن ممکن است مواد سمی نظیر بیسفنول آ، فتالات، دیوکسین ها، سرب، جیوه، و کادمیوم آزاد شود و وارد حریم سلامت موجودات زنده شود.
از خطراتی که به واسطه مواد سمی ذکر شده ایجاد می شود میتوان به ایجاد سرطان ایجاد آلرژی در کودکان و بهم ریختگی سیستم هورمونی انسان اشاره کرد.
بنا به این دلایل بهتر است از استفاده پلی وینیل کلرید دوری کنیم و یا در صورت استفاده بلا فاصله آنها را به مناطق بازیافت زباله تحویل دهیم.

۴.پلی اتیلن با چگالی کم (LDPE)

پیرو بحث نخست، پلی اتیلن ها از دسته پلاستیک های پر مصرف روزمره انسان ها به شمار می روند و این نوع پلاستیک دارای ساده ترین ساختار شیمیایی پلیمری را دارد و روند تولید آن سریع و آسان و کم هزینه تر می باشد.
این نوع پلی اتیلن به موجب زنجیره های جانبی طولانی در ساختارشان از تراکم بیشتر و شفافیت کمتر و در نتیجه انعطافپذیر تر و نازک تر بهره می برند.
از گرانول این پلی اتیلن ها در کیسه های خرید، سلفون ها، روکش کارتون های کاغذی شیر و لیوان های یک بار مصرف و… استفاده میشود. نکته قابل ذکر این می باشد که تولید گرانول این پلی اتیلن از ضایعات پلاستیکی کار بسیار دشوار و همچنین پر هزینه می باشد.

۵.پلی پروپیلین (PE)

از این نوع پلاستیک به دلیل محکم تر بودن و داشتن مقاومت بالا تر نسبت به گرما به صورت عمده برای تهیه ظروف مخصوص غذا های داغ استفاده می شود.
و همچنین به دلیل کم خطر تر بودن این نوع پلاستیک از مشتقات آن برای تولید پوشک بچه و پد های بهداشتی استفاده می شود.
به صورت کلی این نوع پلاستیک ایمن تر میباشد اما ضایعات آن به دلیل اینکه نمیتوان به صورت کامل بازیافت شود میتواند موجب آسم و یا اختلالات هورمونی شود.

۶.پلی استایرن (PS)

در گذشته نه چندان دور ازین نوع پلاستیک که به عنوان یونولیت نیز شناخته میشود برای نگهداری کوتاه مدت غذا ها و لیوان های یکبار مصرف مورد استفاده قرار گرفت که بعد ها با مطالعات بیشتر مشخص شد که این نوع پلاستیک در مجاورت غذای داغ و روغنی و نوشیدنی های داغ ماده مسموم کننده ای به نام استرین آزاد میکند که میتواند باعث ایجاد اختلالاتی همچون مسمومیت سیستم مغزی و عصبی شود که این اختلالات در نهایت بر ژن ها ریه ها و کبد و سیستم ایمنی تاثیر مخرب ایجاد میکند.
ولی متاسفانه به دلیل کم هزینه بودن و قابل دسترس بودن پلی استایرن همچنان به عنوان ظروف یک بار مصرف استفاده میشود.
از کاربرد های دیگر آن میتوان به عایق‌بندی گرما و صدا در ساختمان ها و نیز برای حفظ سلامتی در کلاه های ایمنی دوچرخه سواری و موتور سواری اشاره کرد.

۷.سایر (OTHER)

سایر پلاستیک ها و ضایعات پلاستیکی اغلب از ترکیب شش مورد ذکر شده به وجود می‌آیند مانند پلاستیک های زیستی.
پلی کربنات از معمول ترین پلاستیک های این دسته می باشد که اخیران با انجام مطالعات گسترده به دلیل به هم پیوستن با ماده سمی بیسفنول زیاد مورد استفاده قرار نگرفته است.

به طور کلی ضایعات پلاستیکی با آزاد سازی مواد سمی و به دلیل داشتن طول عمر بسار بالا و تقریبا تجزیه ناپذیر بودنشان باعت آلودگی گسترده کره زمین شده اند. و همچنین در طی سال های اخیر این ضایعات باعث از بین رفتن شمار و تعداد بسیار زیادی از گروه های جانوری در طبیعت شده است.
با این حال که در کشور های پیسرفته و اروپایی با حذف نی ها و ظروف یک بار مصرف پلاستیکی تولید ضایعات پلاستیکی به کم تر از نصف رسیده است اما در جهان سوم تولید ضایعات پر خطر پلاستیکی به قوه قبلی ادامه دارد.
پیشنهاد برای داشتن طبیعتی سالم و به خطر نیفتادن سلامت انسان ها و جانداران این است که ضایعات پلاستیک را از دیگر زباله ها جدا کرده و آنها را به خریداران ضایعات پلاستیک تحویل دهیم.

سخن آخر

در این مقاله از  تیم آموزش تخصصی آی بک با انواع ضایعات پلاستیک آشنا شده اید ، این ضایعات می توانند در زندگی بشر نقش مهمی ایفا کنند و از سمتی استفاده غیر صحیح از این ضایعات میتواند سلامت بشر را به خطر بیندازد ، پس حتما در بازیافت و دسته بندی این نوع زباله و ضایعات شدیدا دقت کنید تا سلامت نسل های بعدی را بتوانید تضمین کنید.