آیا تصور می کنید که کودکان کم توان ذهنی و معلول هم بتوانند آموزش ببینند؟ باید بگوییم بله، هر انسانی بعد از تولد می تواند آموزش ببیند ولی با روش خاص خود. کودکانی که دارای معلولیت می باشند و یا کم توان ذهنی هستند با روش‌های مختلفی باید آموزش ببینند در این مقاله از مجله ایبک شما را با آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی و معلول ، آشنا خواهیم کرد.
کودکان کم توان ذهنی چه مهارت های را باید بیاموزند؟
کودکان کم توان ذهنی و معلول به راحتی نمی توانند مهارت های زندگی را یاد بگیرند ولی تکنیک‌هایی وجود دارد که شما می توانید راحت تر این مهارت ها را به آنها آموزش دهید. کمک کردن و آموزش دادن به کودکانی که دچار معلولیت هستند در یادگیری مهارت ها، نیاز به صبر و زمان زیادی دارد تا بتوانید با آنها بیاموزید که چگونه مسواک بزنند، لباس بپوشند و کارهای روزانه خود را انجام دهند. همچنین کمی دشوار است که به آن ها مهارت های اجتماعی مثل اجازه گرفتن از دیگران برای دست زدن به وسایلشان، را یاد بدهید.
لازم است کودک مهارت های اجتماعی را بیاموزد. هدف از مهارت های اجتماعی، این است که کودکان کم توان ذهنی یاد بگیرند که عقاید خود را در جامعه بیان کرده و از آن دفاع کنند و همچنین با همسایه گان، همکلاسان و دوستان خود ارتباط برقرار کنند. با آنها هم فکری و همدردی کرده و مسئولیت پذیر باشند. بتوانند از وسایل ارتباط جمعی استفاده کنند، بنویسند، سخن بگویند و بسیاری از کارهای دیگر که لازم است برای حضور در جامعه، انجام دهند. آنها باید یاد بگیرند که در جامعه مشارکت کنند اولین قدم هم برای این کار برقراری و ایجاد ارتباط با جامعه است.
آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی
یکی از دغدغه والدینی که کودکان کم توان ذهنی دارند، آموزش مهارت های زندگی به آنها می باشد. والدین می خواهند که فرزندشان بتواند به طور مستقل زندگی کرده و کارهای روزمره خود را انجام دهد. قبل از اینکه آموزش این مهارت را به کودک شروع کنید، باید ابتدا برای خودتان این موضوع را مشخص کنید که مهارت زندگی چیست و دارای چه اجرایی می باشد؟
در ادامه می خواهیم شما را با راهکارهای عملی آشنا کنیم تا کودک دلبندتان بتواند یک زندگی مستقل را تجربه کند.
مهارت زندگی چیست؟
همه شما با اصطلاح مهارت های زندگی آشنا هستید و تعریف آن کار سختی نیست. مهارت های زندگی، مهارت هایی هستند که به انسان ها کمک می کند تا زندگی بهتری داشته باشند و این فارغ از هر نوع تفاوتی می باشد.
انواع مهارت های زندگی
مهارت هایی مثل مهارت حل مسئله، مهارت خودآگاهی، مهارت تصمیم گیری، مهارت تفکر خلاق، مهارت ارتباط با دیگران و… جز مهارت هایی هستند که کودک شما باید بیاموزد. شاید پیش خود تصور کنید که این مهارت ها به درد کودک کم توان ذهنی نمی‌خورد و آموزش این مهارت ها به کودک کار شدنی نیست!
ولی ما اعتقاد داریم که: «این کار شدنی است».
هر انسانی متناسب با توانایی خود می تواند به اندازه توانی که دارد مهارت ها را کسب کند. فقط باید در روش آموزش دقت کامل داشته باشید و به تفاوت های فردی کودک در هنگام آموزش توجه کنید.
در هنگام آموزش کودک درگیر کلیشه ها نشوید.
تمام افراد ویژگی های خاص و منحصر بفرد خودشان را دارند که باید شما آنها را بشناسید و بتوانید در موقعیت مناسب، در مسیر آموزش از آن استفاده کنید. مهارت هایی که نام بردیم هرکدام اهمیت خاصی داشته و برای یادگیری آن نیاز به تلاش و پشتکار زیادی است و باید وقت زیادی هم صرف کنید ولی در نهایت این یادگیری ها می تواند باعث موفقیت کودک شود.
در ادامه شما را با چند نمونه از این مهارت ها آشنا خواهیم کرد:
آموزش مهارت حل مسئله
در این مهارت، کودک شما باید بیاموزد که در هنگام بروز مشکلات زندگی، تعریف دقیقی از مشکل خود کرده و راه حل های آن را بررسی و شناسایی کند؛ سپس راه حل های مناسب را انتخاب کند و همان را هم اجرا کند. کودک باید بتواند راه حل مسئله را ارزیابی کرده و در هنگام مشکل دچار دغدغه و اضطراب نشود و به روش‌های مشکل ساز و غیر سالم روی نیاورد.
شاید تعجب کنید که چطور یک کودک کم توان ذهنی قادر به کسب این مهارت است؟ برای آموزش مهارت حل مسئله ابتدا از موقعیت های طبیعی که ممکن است کودک بارها با آن روبرو شود، شروع کنید.
دستشویی رفتن با آموزش مهارت حل مسئله
شما برای اینکه بتوانید مهارت حل مسئله را به کودک خود آموزش دهید، ابتدا باید از موقعیت دستشویی رفتن او استفاده کنید تا کودک بتواند به شکل عملی با مهارت دستشویی رفتن آشنا شود. مثلاً به او بگویید: «افرادی که دستشویی دارند باید به دستشویی بروند» در صورتی که کودک شما مهارت کلامی ندارد می توانید با اشاره منظور خود را به او بفهمانید مثلاً با دست به طرف دستشویی اشاره کنید.
وقتی که به دستشویی وارد شدید در را پشت سر خود ببندید، سپس شلوار خود را پایین بکشید. باید به کودک آموزش دهید که مفهوم بالا و پایین را بداند. بعد از تمام شدن دستشویی، خودتان را با آب بشویید. البته این کار نیاز به آموزش های زیادی دارد، شاید لازم باشد از عروسک استفاده کنید تا کودک شما با این کار، به شکل عملی آشنا شود و بعد از آن خودتان این کار را انجام دهید و سپس اجازه بدهید کودک این کار را به تنهایی انجام بدهد.
مسلماً کودک شما در روزهای اول این کار را تمیز انجام نخواهد داد، ولی باید صبور باشید تا کودک بتواند توانایی موردنیاز را کسب کند.
آموزش مهارت تصمیم گیری
همه ما ممکن است در زندگی خود با مواردی روبرو شویم که بخواهیم بین دو چیز تصمیم گیری کنیم و راه حل مناسب را انتخاب کنیم. در ادامه می خواهیم مهارت تصمیم گیری را به کودک یاد بدهیم. آموزش مهارت تصمیم گیری به کودک کم توان ذهنی می تواند از لباس پوشیدن شروع شود مثلاً به او بگویید:
«ما می خواهیم به خانه خاله برویم حالا کدام لباس را بپوشم؟ روسری زرد را بپوشم یا روسری قرمز؟»
وقتی توانستید با کودک ارتباط بگیرید در مورد رنگ لباس خودش هم از او سؤال کنید. لباس ها را در مقابل او بگذارید تا خودش یکی را انتخاب کند.
مهارت خودآگاهی در کودکان کم توان ذهنی
در مهارت خودآگاهی، کودک شما به شناختی از ترس ها، ضعف ها، نیازها و توانایی‌های خود خواهد رسید و باید بتواند آنها را به درستی مدیریت کند. کودک در این مهارت می آموزد که چه شرایطی برای او خوب و خوشایند است و چه شرایطی می تواند استرس زا باشد. برای آموزش مهارت خودآگاهی به کودکان کم توان ذهنی، می توانید از موقعیت مهمانی رفتن استفاده کنید و این مهارت را به کودک خود بیاموزید.
مهارت های پیش بینی و تخمین زدن هم کودک را تشویق خواهد کرد. مثلاً از او سؤال کنید که چقدر بازی آنها طول می کشد؟ جواب را ثبت کنید سپس از کودک بخواهید که به عقب برگشته و صحت پیش‌بینی خود را ببیند. برای این کار از ساعت های شنی هم می توان استفاده کرد زیرا ممکن است کودک توانایی درک زمان را نداشته باشد.
مهارت برقراری ارتباط
این مهارت اهمیت زیادی دارد و کودک شما در آن یاد می گیرد که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند و یاد می گیرد که به صحبت های دیگران خوب گوش کند و موقعیت افراد را درک کند و یا احساس خود را بیان کند.
برای برقرار کردن ارتباط باید به کودک خود، به صورت گام به گام آموزش دهید. اگر کودک شما به توانبخشی می رود باید به او روش شروع گفتگو را یاد بدهید و به او بگویید:
«اول اجازه بگیر بعد صحبت کن»
«اول اجازه بگیر بعد بیرون برو»
«اجازه گرفتن خوب است»
به این ترتیب به کودک خود آموزش می دهید که چگونه در کلاس رفتار کند تا بتواند با دیگران ارتباط بگیرد. برای این آموزش می توانید شبیه سازی هم بکنید. مثلاً خودتان شاگرد باشید و کودک هم معلم باشد. در هنگام صحبت کردن و یا بیرون رفتن از کودک اجازه بگیرید. به این ترتیب به شکل عملی به او آموزش خواهید داد که باید در کلاس برای هر کاری از معلم و یا مربی خود اجازه بگیرد.
مهارت حفظ و ایجاد روابط فردی
این مهارت به کودک شما کمک خواهد کرد تا با دوستان خود و یا اعضای خانواده ارتباط برقرار کند. البته مرز ارتباط را برای او مشخص کنید. می توانید برای کودک شبیه سازی کنید. مثلاً وضعیت کلاس کودک را در منزل شبیه سازی کرده و در هنگام بازی به کودک خود یاد بدهید که صدای بلند می تواند باعث اذیت بچه ها شود و به او بگوید:
«من سعی می کنم با صدای بلند در کلاس صحبت نکنم»
«وقتی با کسی صحبت می کنم به صورت او دست نمی زنم»
«می توانم وقتی با کسی کار دارم آرام به آرنج او بزنم و بگویم که با او کار دارم».
البته این کار به این راحتی‌ها هم نیست. شاید این آموزش‌ها مدت ها طول بکشد تا کودک شما آن را درک کند، ولی باید صبور باشید و بارها این آموزش‌ها را تکرار کنید.
مهارت مقابله کردن با استرس
در مهارت مقابله با استرس، کودک شما یاد می گیرد که با استرس‌ها و فشارهای زندگی آشنا شده و با آنها مقابله کند. کودک باید یاد بگیرد که استرس خود را کم کرده و از روبه رو شدن با موقعیت هایی که او را دچار پریشانی و استرس می کند، دوری کند و همچنین بتواند به طور سالم با مشکلات مقابله کند.
می توانید برای مقابله با استرس از قصه و نمایش استفاده کنید و در هنگام بازی کردن نمایش به کودک خود بگویید:
«بعضی وقت ها هنگامی که کاری را انجام می دهم استرس می گیرم»
«شاید حرف تکراری بزنم و شاید گریه کنم و یا حتی کسی را بزنم ولی می توانم ساکت و آرام باشم و در عوض از دیگران کمک بگیرم»
«یا در این مواقع سه بار باید نفس عمیق بکشم»
«با این کار حال من خوب می شود»
این صحبت ها می تواند به مرور زمان در ذهن کودک شما نقش بسته و او را با این مهارت ها آشنا کند.
کلام پایانی
آموزش این مهارت ها به کودکان کم توان ذهنی، می تواند باعث تقویت عزت نفس آنان شود. دقت داشته باشید برای این آموزش‌ها باید انرژی زیادی صرف کنید، ولی مطمئناً نتیجه زحمات خود را می بینید. برای طی کردن این مسیر حتماً به کمک یک متخصص نیاز دارید.
در این مقاله از مجله ایبک تعدادی از مهارت های لازم را برای آموزش به کودکان کم توان ذهنی، بطور خلاصه برای تان بیان کردیم ولی بهتر است در صورتی که کودک کم توان ذهنی در منزل دارید حتماً از پزشک متخصص هم کمک بگیرید.
آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی و معلول
امتیاز سردبیر
مجموع امتیاز
مهارت زندگی چیست؟
